Brennus (4edd ganrif CC)
Roedd Brennus (neu Brennos) yn bennaeth o lwyth y Senones, llwyth Celtaidd oedd yn byw yng ngogledd yr Eidal yn y diriogaeth a elwid yn Gallia Cisalpina.
| Brennus | |
|---|---|
 | |
| Ganwyd | 5 g CC  Gâl |
| Bu farw | Unknown |
| Galwedigaeth | cadfridog rhyfel |
| Swydd | teyrn |
O gwmpas y flwyddyn 387 CC gorchfygodd byddin Geltaidd dan Brennus y Rhufeiniaid ym Mrwydr yr Allia, ac aethant ymlaen i gipio dinas Rhufain ei hun. Yr unig ran o'r ddinas nad oedd wedi ei meddiannu gan y Senones, yn ôl haneswyr Rhufeinig, oedd bryn y Capitol.
Bu raid i'r Rhufeiniaid dalu swm mawr o aur i achub y ddinas. Yn ôl y stori enwog, pan oeddynt yn talu'r aur i'r Senones, datblygodd ffrae ynghych y pwysau oedd yn cael eu defnyddio i fesur yr aur. Ymatebodd Brennus trwy daflu eu gleddyf ar ben y pwysau gyda'r geiriau "Vae victis" ("Gwae'r gorchfygedig").
Dywed y ffynonellau Rhufeinig fod y dadlau ynglŷn â'r pwysau wedi peri oedi a alluogodd Marcus Furius Camillus i gyrraedd gyda byddin a gorfodi'r Galiaid i adael y ddinas heb yr aur. Dywedir i Camillus orchfygu'r Galiaid mewn brwydr arall ac ennill y teitl Pater Patriae. Awgrymwyd gan rhai fod Brennus wedi gwneud cynghrair a Dionysius o Syracusa, oedd yn bwriadu ymosod ar gyngheiriaid Rhufain yn Sicilia. Awrymir ei fod ef wedi perswadio Brennus i ymosod ar Rufain o'r gogledd fel na allai'r Rhufeiniaid ymyrryd a'i gynlluniau.
Cred rhai mai teitl yn hytrach nag enw yw "Brennus"; mae cysylltiad â'r gair Cymraeg "brenin".
Llyfryddiaeth
golygu- Livy, Ab Urbe Condita 5.34-49
- Diodorus Siculus, Library 14.113-117
- Plutarch, Camillus 15-30
- Polybius, Histories 2.18
- Dionysius o Halicarnassus, Hynafiaethau'r Rhufeiniaid 13.6-12