Wicipedia

Bronn Wenneli

bryn yng Nghernyw, gwledydd Prydain

Bryn ar rosdir Gwaun Bodmin, Cernyw, De-orllewin Lloegr, yw Bronn Wenneli (y Gernyweg am 'fryn y gwenoliaid [1] neu 'Bronn Ewhella' (sef 'bryn uchaf'), er bod yr ieithydd Craig Weatherhill yn credu mai Bron Wenneli yw'r ffurf wreiddiol, sef yn Gymraeg: "Bron y Gwenoliaid".[2] Yn gorwedd 420 m (1,378 tr) uwch lefel y môr, Bron Wenneli yw pwynt uchaf Gwaun Bodmin a Chernyw gyfan. Yr enw dirmygus, Saesneg yw ''Brown Willy''.

Bronn Wennili
Mathbryn Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Ardal warchodolGwaun Bodmin Edit this on Wikidata
SirCernyw Edit this on Wikidata
GwladBaner Cernyw Cernyw
Uwch y môr420 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau50.589708°N 4.603639°W Edit this on Wikidata
Cod OSSX158799 Edit this on Wikidata
Manylion
Amlygrwydd314 metr Edit this on Wikidata
Rhiant gopaHigh Willhays Edit this on Wikidata
Map
[golygwch ar Wicidata]

Saif y mynydd 2.5 milltir (4 km) i'r gogledd-orllewin o Bolventor a 4 milltir (6 km) i'r de-ddwyrain o Reskammel (Saes: Camelford). Fel pob mynydd, mae ei siap yn newid, yn ddibynnol ar safle'r gwyliwr; yma fodd bynnag, mae siap y mynydd yn wahanol iawn. O'r gogledd, gall edrych fel torth, o fan arall mae'n edrych fel crib hir gyda sawl copa.[3]

Toponymy

golygu

Rhan gyntaf enw'r bryn yw'r elfen Brythonig gyffredin sy'n golygu "bron", sy'n aml mewn enwau lleoedd Cymreig ee Bronllys, Bron-y-gaer neu Fronllys.[4] Awgrymodd yr hanesydd Cernyweg, a'r arbenigwr iaith Henry Jenner, fod yr enw'n dod o lygredd o'r geiriau Cernyweg bronn ughella / earsela sy'n golygu "bryn uchaf",[5] oherwydd uchder y mynydd. Mae gan y bryn uchaf yn Nyfnaint yr enw tebyg, High Willhays sy'n cyd-fynd â'r theori hon.

Yn fwy diweddar, mae'r arbenigwr mewn enwau lleoedd, Craig Weatherhill, wedi awgrymu enw amgen y gallai fod o 'Bronn Wenneli' sy'n cyfieithu fel 'Bryn y Gwenoliaid'. Mae'r enw wedi esblygu trwy amryw o sillafiadau hanesyddol fel a ganlyn:

  • Brunwenely c.1200, 1239;
  • Brown Wenely 1239;
  • Brenwenelyn 1276;
  • Bronwenely, Brunwely 1280;
  • Brounwenely 1350, 1362;
  • Broun Welyn 1386;
  • Brounwenyly 1401;
  • Brownwenelegh 1450, 1470;
  • Brounwellye, Bronwelly 1576;
  • Brown-wellye 1584;
  • Brounwellie 1639;
  • Menar Brownuello 1754.[6]

Fe'i nodwyd yn aml ar restrau o enwau lleoedd anarferol.[7] Yn 2012 lansiwyd ymgyrch i newid enw'r bryn yn ôl i'r Bronn Wenneli gwreiddiol yn Saesneg, ar y sail y byddai "ychydig yn fwy deniadol i drigolion a thwristiaid na Brown Willy". Roedd trigolion Cernyw yn gwrthwynebu'r syniad.[8] Cyhoeddodd y Daily Telegraph olygyddol yn cefnogi'r enw presennol a galwodd ar ymgyrchwyr i gadw eu "dwylo o'r Brown Willy".[9]

Daearyddiaeth a daeareg

golygu

Mae copa Brown Willy 1,378 (420 m) uwch lefel y môr, y pwynt uchaf ar Rostir Bodmin ac yn sir Cernyw.[8][10][11] Mae daearyddiaeth y tir o amgylch yn nodweddiadol o Rostir Bodmin - torau wedi'i amgylchynu gan rostir anghyfannedd.[12] Ceir nentydd a chorsydd yn tarddu o amgylch y copa, ac mae Afon Fowey'n codi gerllaw. Mae yna bentyrrau o glogfeini gwenithfaen o amgylch y copa, ac mae un, o'r enw'r Cheesewring yn cynnwys pum craig ar wahân sy'n codi'n raddol tuag at y brig.[10]

Mae'r bryn yn rhan o ystad 1,221 acer o'r enw Fernacre ac mae'n cynnwys tŷ fferm pum ystafell wely. Rhoddwyd yr eiddo ar y farchnad ym Medi 2016 am £2.8 miliwn a'i werthu i brynwr heb ei ddatgelu yr Ebrill canlynol. Mae gan y perchennog newydd yr hawliau pori ar gyfer yr eiddo a hawliau saethu ar gyfer ceirw, gïachod a chyffylogod . O dan Ddeddf Cefn Gwlad a Hawliau Tramwy 2000, bydd hawliau'r cyhoedd i gerdded ar y bryn yn parhau.[13]

Carnedd Bron Wenneli

golygu
 
Copa gogleddol, gyda gorsaf driongli yr Arolwg Ordnans

Mae dwy garnedd o waith dyn ar y copa:[14] saif y naill, sef carnedd y copa gogleddol ger y llal - sef pwynt mesur trionglog yr Arolwg Ordnans.[15]

'Carn' (o'r gair karnow, sy'n golygu "pentyrrau o greigiau") yw'r gair Cernyweg am "garnedd", ac awgrymwyd bod enw hynafol Cernyw, Kernow, yn gysylltiedig.[16][17] William Copeland Borlase dosbarthu grib pen carneddau fel y rhain yn y categori mwyaf cyffredin yn "powlen" - neu "côn" -shaped garnedd .

Nid yw'r garnedd erioed wedi'i gloddio ac mae llên gwerin yn awgrymu y gall fod brenin Cernyw hynafol fod yn gorwedd oddi tano.[15] O'r naw carnedd a ddyddiwyd gan yr archaeolegwyr Nicholas Johnson a Peter Rose, roedd wyth yn dyddio rhwng 2162 a 1746 CC, sy'n awgrymu mai'r Oes Efydd gynnar oedd y prif gyfnod adeiladu ar gyfer carneddau o'r math hwn.[18] Mae Carnedd Bron Wenneli ymhlith y rhai mwyaf cyflawn oherwydd ei lleoliad anghysbell ac anhygyrch: mae llawer o greigiau o garneddau tebyg wedi cael eu difetha a'u symud dros ganrifoedd o esgeulustod i'w hailddefnyddio mewn waliau cerrig sych ac adeiladu lleol eraill.[19]

Mae Rodney Castleden wedi awgrymu fod haul cyhydnos yr hydref yn codi dros Cairn Gogledd Brown Willy. pe baech yn sefyll yng nghanol cylch cerrig Stannon,[20] ac mae Christopher Tilley yn cyfeirio at "gysylltiad dramatig â Rough Tor, gerllaw.[21] Cymerwyd yr aliniadau honedig hyn fel tystiolaeth o ryw bwrpas seryddol wrth leoli ac adeiladu carneddau.

Mae Brown Willy yn gyrchfan boblogaidd i gerddwyr a dywedir ei fod yn un o "uchafbwyntiau mwyaf poblogaidd y DU".[12] Mae'r bryn yn ymddangos mewn ras flynyddol a gynhelir ar Ddydd Calan sy'n cychwyn ac yn gorffen yn Jamaica Inn, hen dafarn y Goets Fawr a anfarwolwyd gan nofel Daphne du Maurier yn 1936 o'r un enw.[12][22]

Amgylchedd

golygu

Mae'r bryn yn adnabyddus am ffenomen feteorolegol o'r enw effaith Brown Willy, lle mae glawiad trwm yn datblygu dros dir uchel ac yna'n teithio i lawr y gwynt am bellter hir. Mae'r effaith yn cynhyrchu glaw lleol trwm a all achosi llifogydd fflach trychinebus fel llifogydd Boscastle yn 2004. Mewn achos arall pan amlygwyd yr effaith, datblygodd llinell barhaus o gawodydd ar 27 Mawrth 2006 yn ymestyn 145 milltir o Brown Willy i Swydd Rhydychen.[23]

Yn wahanol i fryniau eraill ar Rostir Bodmin, prin yw'r dystiolaeth o anheddiad cynhanesyddol o'i gwmpas. Efallai ei fod wedi'i roi o'r neilltu i'w ddefnyddio fel man cymunedol i bobl o'r aneddiadau cyfagos, a allai fod wedi defnyddio'r grib fel llwybr gorymdaith seremonïol.[24] Nid oes cylchoedd na llwyfannau tai hynafol yn ardal y copa. Mae gweddillion dau ar bymtheg o dai a llwyfannau wedi'u darganfod ar ran isaf y llethrau dwyreiniol a 23 arall yn isel ar y llethrau gorllewinol; cawsant eu hadeiladu'n syml, ac mae'n debyg eu bod yn cael eu defnyddio'n dymhorol yn unig.[25] Adeiladwyd bron i ddwy ran o dair ohonynt mewn safleoedd â llinell welediad glir i gopa Brown Willy a bryn cyfagos Rough Tor, gan awgrymu bod y bryniau'n cael eu hystyried yn lleoedd arbennig iawn.[26]

Dolenni allanol

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ Steven Morris (13 September 2016). "Brown Willy: Cornwall's highest point up for sale at £2.8m". The Guardian. Cyrchwyd 28 September 2020.
  2. ↑ [Weatherhill, Craig (1995) Cornish Place Names and Language
  3. ↑ Humphreys, Rob (2008). The Rough Guide to Britain. Rough Guides. t. 360. ISBN 978-1-85828-549-8.
  4. ↑ Coates, Richard; Breeze, Andrew (2000). Celtic voices, English places: studies of the Celtic impact on place-names in England. Shaun Tyas. ISBN 978-1-900289-41-2.
  5. ↑ Jenner, Henry (1912). History in Cornish place-names. Oxford University. t. 12. Cyrchwyd 25 February 2019.
  6. ↑ Padel, Oliver James (1988). A popular dictionary of Cornish place-names. A. Hodge. t. 60. ISBN 978-0-906720-15-8.
  7. ↑ Parker, Quentin (2010). Welcome to Horneytown, North Carolina, Population: 15: An insider's guide to 201 of the world's weirdest and wildest places. Adams Media. tt. viii. ISBN 9781440507397.[dolen farw]
  8. ↑ 8.0 8.1 "Campaign to change Brown Willy's name". BBC News. 5 November 2012.
  9. ↑ "Hands off Brown Willy". The Daily Telegraph. 5 November 2012.
  10. ↑ 10.0 10.1 Charles Knight (1866). The English Cyclopaedia: Geography. Bradbury, Evans. t. 588. Cyrchwyd 4 January 2013.
  11. ↑ Charlotte Maria S. Mason (1881). The Forty Shires: Their History, Scenery, Arts, and Legends, p. 297. Cyrchwyd 17 March 2011.
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 Muir, Jonny (2011). "Brown Willy". The UK's County Tops: Reaching the top of 91 historic counties (arg. First). Milnthorpe: Cicerone. tt. 20–21. ISBN 978-1-85284-629-9.
  13. ↑ "Brown Willy is sold". The Cornishman. 27 April 2017. t. 26.
  14. ↑ Prehistoric Society (London; England) (2006). Proceedings of the Prehistoric Society, p. 343. Prehistoric Society. Cyrchwyd 18 March 2011.
  15. ↑ 15.0 15.1 Sabine Baring-Gould (1923). A Book of Cornwall. Methuen & Co. Ltd. Cyrchwyd 17 March 2011.
  16. ↑ Gerva Kynsa dhe Dressa Gradh – Quick Reference Online Cornish Dictionary
  17. ↑ R. Morton Nance (July 1990) [1934]. An English-Cornish and Cornish-English Dictionary. Originally printed for the Federation of Old Cornwall Societies by J. Lanham. ISBN 978-1-85022-055-8.
  18. ↑ Nicholas Johnson; Peter Rose; Desmond Bonney (July 1994). Bodmin Moor: an archaeological survey. The human landscape to c.1800, p. 40. English Heritage. ISBN 978-1-85074-381-1. Cyrchwyd 22 May 2011.
  19. ↑ Karin Altenberg (October 2003). Experiencing Landscapes: A Study of Space and Identity in Three Marginal Areas of Medieval Britain and Sweden, p. 109. Almqvist & Wiksell. ISBN 978-91-22-01997-8. Cyrchwyd 17 March 2011.
  20. ↑ Rodney Castleden (1992). Neolithic Britain: New Stone Age Sites of England, Scotland, and Wales. Routledge. tt. 48–. ISBN 978-0-415-05845-2. Cyrchwyd 17 March 2011.
  21. ↑ Christopher Tilley (15 July 2010). Interpreting Landscapes: geologies, topographies, identities ;. Explorations in Landscape Phenomenology 3. Left Coast Press. tt. 389–. ISBN 978-1-59874-374-6. Cyrchwyd 3 May 2011.
  22. ↑ Du Maurier, Daphne (1936). Jamaica Inn. New York: HarperCollins. t. 49. ISBN 9780062404893.
  23. ↑ "Floods". UKTV. Cyrchwyd 4 January 2012.
  24. ↑ Bender, Barbara; Hamilton, Sue; Tilley, Christopher (2008). Stone Worlds: Narrative and Reflexivity in Landscape Archaeology. Left Coast Press. t. 231. ISBN 978-1-59874-219-0.
  25. ↑ Bender, Hamilton & Tilley (2008), p. 388
  26. ↑ Bender, Hamilton & Tilley (2008), p. 440
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Bronn_Wenneli&oldid=11760524"