Bwrdeistref

Bwrdeistref
Enghraifft o'r canlynol	dynodiad ar gyfer endid tiriogaethol gweinyddol
Math	endid tiriogaethol gweinyddol
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Math ar awdurdod lleol yw bwrdeistref. Yn ôl Geiriadur Prifysgol Cymru mae bwrdeistref (sillafir hefyd fel bwrdeisdref) yn golygu: "Tref sy'n meddu corfforaeth a breiniau wedi eu hawdurdodi gan siarter frenhinol; tref a chanddi hawl i ddanfon cynrychiolydd i'r senedd."^[1] Mae'n gytras â'r gair Saesneg borough a defnyddir y gair bwrgaisdref ar adegau sy'n agosach i'r Saesneg wreiddiol.

Bellach, mae'r term "bwrdeistref" yn meddu ar sawl diffiniad sy'n gallu amrywio'n gynnil o wlad i wlad ac oes i oes.

Caiff pennaeth, neu'n aml, gadeirydd, y fwrdeistref ei chynrychioli gan swydd y maer.

Etymoleg

Cofnodir y cyfeiriad ysgrifenedig gyntaf i'r term yn y 13g/14g fel "bordeisseit ydinas" ac yn 14g yn y dywediad, "bwrdeisdref baradwysdref".^[1] Mae "bwrdais" yn fenthyciad o Saesneg Canol, burgeis/borgeis; "burgess".^[2]

Daw'r gair Saesneg "borough" o'r gwraidd Proto-Germanaidd, *burgz, yn golygu "caer": cymharer â bury, burgh a brough (Lloegr), burgh (Yr Alban), Burg (Almaen), borg (Sgandinafia), burcht, burg (Iseldireg), boarch (Gorllewin Ffrisieg), a benthycwyd y gair i ieithoedd Indo-Ewropeaidd eraill megis; borgo (Eidaleg), bourg (Ffrangeg), burgo (Sbaeneg a Phortiwgaleg), burg (Rwmaneg), purg (Kajkavian), durgo (দুর্গ, Bengali), durg (दर्ग, Hindi) ac arg (ارگ, Persieg), buzi(堡子, Tsieinieg).

Hanes

Arwyddlun Bwrdeistref Casnewydd, Gwent

Bwrdeistrefi Llundain, 1963

Brixton, un o fwrdeistrefi mwyaf amlethnig Lluundain

Sefydlwyd nifer o fwrdeistrefi Cymru yn dilyn y concwest Saesneg gan roddi iddynt hawliau masnachu a chynnal ffeiriau. Yn eu mysg oedd Aberystwyth a dderbyniodd ei Siarter Frenhinol fel bwrdeistef gan Edward I, brenin Lloegr yn 1277.^[3]

Gwelwyd diwygio llywodraeth leol a chryfhau grymoedd y bwrdeistrefi yn Neddf Diwygio'r Senedd 1832. Yn Neddf Llywodraeth Leol 1888 cryfhawyd bwrdeistrefi er mwyn rhoi gwell cynrychiolaeth a gwasanaeth i'r boblogaeth oedd yn tyfu a newid llawer yn ystod y ganrif flaenorol.^[4]

Ers Deddf Llywodraeth Lleol 1974 ni ddefnyddir neu ardderlir y term na'r uned bwrdeistref mor gyffredin yng Nghymru ar gyfer tref unigol ond ceir bellach 7 Bwrdeistref sirol. Ceir hefyd bwrdeistrefi hanesyddol yn Lloegr a rhai cyfoes a gweinyddir Llundain Fwyaf drwy fwrdeistrefi lleol sy'n rhan o Gynulliad Llundain.

Tramor

Defnyddir y gair "bwrdeistref" yn y Gymraeg i gyfeirio at a disgrifio yr hyn a elwir yn "municipalities" mewn gwledydd eraill.^[5] Efallai mai yn Efrog Newydd y gwelir y bwrdeistrefi tramor enwocaf fel y Bronx. Bydd arrondissements municipaux dinas Paris yn rhannu rôl tebyg i'r bwrdeistrefi yn Llundain.

Llyfryddiaeth

John Wynn Roberts, Bwrdeistrefi Cymru yn yr Oesoedd Canol (Aberystwyth: CAA, 1988)

Cyfeiriadau

↑ ^1.0 ^1.1 bwrdeistref. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 19 Ionawr 2021.
↑ bwrdais. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 19 Ionawr 2021.
↑ "History of the Borough: Under the Charters, Aberystwyth.gov.uk; adalwyd 19 Ionawr 2021
↑ "Twf Democratieath"; BBC Cymru; adalwyd 29 Ionawr 2021
↑ Geiriadur yr Academi, s.v. municipality

Eginyn erthygl sydd uchod am wleidyddiaeth. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.

[GPC-1] 1.0 ^1.1 bwrdeistref. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 19 Ionawr 2021.

[2] wrdais. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 19 Ionawr 2021.

[3] "History of the Borough: Under the Charters, Aberystwyth.gov.uk; adalwyd 19 Ionawr 2021

[4] "Twf Democratieath"; BBC Cymru; adalwyd 29 Ionawr 2021

[5] Geiriadur yr Academi, s.v. municipality

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]