Bwrdeistref sirol
Enw ar ffurf o ardal awdurdod lleol ym Mhrydain yw bwrdeistref sirol. Erbyn heddiw, dim ond yng Nghymru maent yn bodoli.
Hanes golygu
Wrth greu cynghorau sir ym 1889, dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd hefyd y fwrdeistrefi sirol ar gyfer y dinasoedd mawr oedd eisoes gyda chorfforaeth i redeg prif swyddogaethau awdurdod lleol.
Effaith statws bwrdeistref sirol oedd bod yr awdurdod hwnnw â'r swyddogaeth o redeg rhai o brif wasanaethau llywodraeth leol, megis addysg, a fuasai fel arall yn gyfrifoldeb i'r cyngor sir. Roedd bwrdeistrefi a dosbarthau eraill o fewn y sir yn bod, ond heb gynnal yr un swyddogaethau.
Dros gyfnodau o ad-drefnu llywodraeth leol ym Mhrydain, daeth ffurfiau eraill o awdurdod aml-bwrpas i fod, a gyda Deddf Llywodraeth Leol 1972 diddymwyd y ffurf 'bwrdeistref sirol' yn gyfangwbl ym Mhrydain.
Adferiad yng Nghymru golygu
Ym 1996, dan Ddeddf Llywodraeth Leol (Cymru) 1994, fe ail-drefnwyd awdurdodau lleol Cymru ar ffurf awdurdodau unedol, gan adfer y fwrdeistref sirol. Dan y ddeddf, roedd pob ardal llywodraeth leol un ai yn sir neu yn fwrdeistref sirol, gyda'r Cyngor felly yn Gyngor Sir neu yn Gyngor Bwrdeistref Sirol. Nid oes gwahaniaeth o gwbl yn swyddogaethau'r cynghorau hyn. Yr unig wahaniaeth ymarferol yw bod cadeirydd bwrdeistref sirol yn defnyddio'r teitl 'Maer'.
I bob pwrpas mae'r teitl 'bwrdeistref sirol' yn cael ei anwybyddu ar lafar ac yn wir yn y cyfryngau yn gyffredinol, yn cynnwys BBC Cymru, ac mae'n arferol cyfeirio atynt fel 'siroedd' yn unig, e.e. 'Sir Conwy' yn lle Bwrdeistref Sirol Conwy ac 'yn y sir' yn lle 'yn y fwrdeistref sirol'.
Rhestr Bwrdeistrefi Sirol Cymru golygu
- Abertawe
- Blaenau Gwent
- Bro Morgannwg
- Caerffili
- Casnewydd
- Castell-nedd Port Talbot
- Conwy
- Merthyr Tudful
- Pen-y-bont ar Ogwr
- Rhondda Cynon Taf
- Torfaen
- Wrecsam
Mae gweddill prif gynghorau lleol Cymru yn gynghorau sir heblaw Gwynedd - a fodolodd am rai munudau yn unig fel 'Sir Gaernarfon a Meirionnydd', yn unol â geiriad Deddf 1994, cyn i gyfarfod cyntaf y cyngor newydd newid yr enw i 'Gwynedd' - nad yw yn sir nag yn fwrdeistref sirol yn ôl y cyngor ei hun ond sy'n cyfrif fel un o siroedd Cymru er hynny.