Charles James Fox

Gwleidydd o Loegr oedd Charles James Fox (24 Ionawr 1749 – 13 Medi 1806) a fu'n un o wladweinyddion enwocaf Teyrnas Prydain Fawr yn yr oes Sioraidd. Fe'i cofir fel prif gynigydd diwygiadau rhyddfrydol ac yn areithiwr medrus yn Senedd Prydain Fawr yn niwedd y 18g, yn ogystal ag am y ffaith taw efe oedd Ysgrifennydd Tramor cyntaf y deyrnas. Gwasanaethodd yn Arglwydd y Morlys (1770–72), Arglwydd y Trysorlys (1773–4), ac Ysgrifennydd Tramor deirgwaith (1782, 1783, 1806).

Charles James Fox
Portread o Charles James Fox gan Anton Hickel (1794)
Ganwyd	24 Ionawr 1749  Westminster
Bu farw	13 Medi 1806  Chiswick
Dinasyddiaeth	Teyrnas Prydain Fawr
Alma mater	Coleg Eton Coleg Hertford
Galwedigaeth	gwleidydd, hanesydd, diddymwr caethwasiaeth
Swydd	Ysgrifennydd Gwladol dros Faterion Tramor a'r Gymanwlad, Arweinydd y Tŷ Cyffredin, aelod o Gyfrin Gyngor y Deyrnas Unedig, Aelod o Senedd 1af y Deyrnas Unedig, Aelod o 2il Senedd y Deyrnas Unedig, Aelod o 13eg Senedd Prydain Fawr, Aelod o 15fed Senedd Prydain Fawr, Aelod o 16eg Senedd Prydain Fawr, Aelod o 17eg Senedd Prydain Fawr, Aelod o 18fed Senedd Prydain Fawr, Aelod o 14eg Senedd Prydain Fawr, Arweinydd y Tŷ Cyffredin, Arweinydd y Tŷ Cyffredin
Plaid Wleidyddol	Chwigiaid
Tad	Henry Fox
Mam	Caroline Fox
Priod	Elizabeth Armtistead
Partner	Mary Robinson
Plant	mab anhysbys Fox

Ganed ef yn Llundain, yn ail fab i'r Arglwydd Holland, a chafodd ei addysg yng Ngholeg Eton ac ym Mhrifysgol Rhydychen. Fe'i etholwyd yn Aelod Seneddol dros Midhurst, sedd a brynwyd ar ei gyfer gan ei dad, ym 1768. Tyfodd i fyny yn anfoesol ac afradlon. Cefnogodd weinyddiaeth Grenville yn ei mesurau gwaethaf, a gwobrwywyd ef â'r swydd o Arglwydd y Morlys, yr hon a roddodd i fyny ym 1772. O ganlyniad i anghytundeb a fu rhyngddo ef a'r Arglwydd North, ymunodd Fox â'r wrthblaid, a bu yn wrthwynebydd cryf i'r llywodraeth tra y parhaodd Rhyfel Annibyniaeth America (1775–83). Ym 1780, etholwyd ef dros Westminster, yr hon a gynrychiolodd ym mron yn ddi-dor hyd ei farwolaeth.

Wedi dal swydd fel Ysgrifennydd Tramor am ennyd, ymgysylltodd â North, a chymerodd y ddau swydd yng ngweinyddiaeth y Dug Portland. Pan ddaeth William Pitt yr Ieuengaf i awdurdod, ymgymerodd Fox ag arwain yr wrthblaid, a bu ymdrech faith rhwng y ddau gydymgeisydd galluog ac enwog hyn. Rhoddodd Mesur y Rhaglawiaeth, prawf hynod Warren Hastings, a'r Chwyldro Ffrengig—tri chwestiwn mawr ar y pryd—fantais ddigyffelyb i Fox ddangos ei dalentau a'i huodledd.

Pan fu farw Pitt, ym 1806, daeth eto yn Ysgrifennydd Tramor, a thra yn y swydd hon, cychwynnodd gyflafareddiad am heddwch â Ffrainc, ac ymdrechodd ei orau i ddiddymu caethwasiaeth. Bu farw yn 57 oed, a chladdwyd ef yn Abaty Westminster. Fel areithydd, safai yn y radd flaenaf, ac mewn parodrwydd, eglurder, a chyfiawnder yr oedd efe yn ddigymar. Ystyriai Edmund Burke ef "fel y dadleuydd pennaf a welodd y byd erioed". Llysenw arno oedd the Young Cub.