Cilydd
Mewn mathemateg, mae cilydd (ll. cilyddion; Saesneg: reciprocal) neu wrthdro lluosol unrhyw rif x, sy'n cael ei ddynodi gan 1/x neu x−1 ac sy'n rhif sydd, pan gaiff ei luosi gyda x, yn rhoi unfathiant lluosol (multiplicative identity) o 1. Ond mewn mathemateg, a phynciau eraill, ceir hefyd defnydd gwahanoli'r gair e.e. cilydd yr amledd mewn seinyddiaeth a pholynomial cilyddol.
Enghraifft o'r canlynol | role ![]() |
---|---|
Math | inverse element ![]() |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Hyperbola_one_over_x.svg/300px-Hyperbola_one_over_x.svg.png)
Mae'n ffurfio hyperbola rheolaidd.
Ar gyfer cilydd neu wrthdro lluosol unrhyw rif real, dylid rhannu 1 gyda'r rhif. Er enghraifft, cilydd 5 yw un pumed (1/5ed neu 0.2), a chilydd 0.25 yw 1 wedi'i rannu gyda 0.25, sef 4. Ceir ffwythiant cilyddol (reciprocal function) hefyd, ac yma, y ffwythiant f (x) sy'n mapio x i 1/x yw un o'r enghreifftiau symlaf o ffwythiant, sef ei wrthdro ei hun (yr infolyteddau[1]
Y gair 'cilydd'
golyguCofnodir y gair 'cilydd' yn y 13g yn Llyfr Du Caerfyrddin ac fe'i defnyddir hyd heddiw. Arferai olygu'r person o'ch blaen, eich gwrthwynebydd mewn brwydr ayb. Gallai hefyd olygu hefyd gydymaith person, ei gymar, ei gymydog neu ei elyn. A gan mai unigolyn ydyw pob amser, ac nid y lluosog, rhoddir 'ei' o'i flaen yn hytrach na'r lluosog 'eu' e.e. roedd y tîm pêl-droed yn galw enwau ar ei gilydd. Fodd bynnag, defnyddiwyd y ffurf luosog "eich gilydd" (ac "eu gilydd") gan William Salesbury yn argraffiad 1746 o'r Beibl a "a charwn ein gilydd" yn Nhestament Newydd 1746.[2]
Hanes
golyguCofnodir y gair reciprocall (cilydd) gan Euclid yn ei lyfr Elfennau yn 1570 wrth iddo drafod swm geometrig.
Rhifau cymhlyg
golyguMewn cilydd pob rhifau cymhlyg nad yw'n sero z = a + bi yn gymhlyg. Fe'i ceir drwy luosi top a gwaelod 1/z gyda'i gyfiau cymhlyg (complex conjugate) a defnyddio'r nodwedd , gwerth absoliwt z wedi'i sgwario, sef y rhif real a2 + b2:
Calcwlws
golyguMewn calcwlws, mae deilliad 1/x = x−1 yn cael ei roi gan y rheol pŵer, gyda phŵer -1:
Algorithmau
golyguGellir cyfrifiannu'r cilydd drwy ddefnyddio lluosi hir. Mae cyfri'r cilyddion yn hynod bwysig o fewn algorithmau rhannol, gan y gellir cyfrifiannu'r cyniferydd a/b drwy gyfrifiannu 1/b ac yna'i luosi gyda a. Mae gan sero ar x = 1/b, felly gall dull Newton ganfod y sero hwnnw, drwy gychwyn gyda dyfaliad a'i ailadrodd drwy ddefnyddio'r rheol:
Mae hyn yn parhau hyd nes y ceir y manylder sydd ei angen. Er enghraifft, dyweder fod angen cyfrifiannu 1/17 ≈ 0.0588 gyda 3 digid o fanylder. Gan ddefnyddio x0 = 0.1, cynhyrchir y dilyniant canlynol:
- x1 = 0.1(2 − 17 × 0.1) = 0.03
- x2 = 0.03(2 − 17 × 0.03) = 0.0447
- x3 = 0.0447(2 − 17 × 0.0447) ≈ 0.0554
- x4 = 0.0554(2 − 17 × 0.0554) ≈ 0.0586
- x5 = 0.0586(2 − 17 × 0.0586) ≈ 0.0588
Cyfeiriadau
golygu- ↑ geiriadur.bangor.ac.uk; Geiriadur Bangor; adalwyd 6 Rhagfyr 2018.
- ↑ geiriadur.ac.uk; Geiriadur Prifysgol Cymru (GPC); adalwyd 6 Rhagfyr 2018.