Cwmfelinfach

Cwmfelinfach
Math	pentref
Daearyddiaeth
Sir	Caerffili
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	51.6173°N 3.1785°W
Cod OS	ST185916
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Rhianon Passmore (Llafur)
AS/au y DU	Chris Evans (Llafur)
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Pentref bach yng nghymuned Ynys-ddu, Bwrdeistref Sirol Caerffili, Cymru, yw Cwmfelin-fach.^[1] hefyd Cwmfelinfach,^[2] (ffurf ddarfodedig yn y Gymraeg, ond a ddefnyddir yn Saesneg). Fe'i lleolir yn Nyffryn Sirhywi yn yr hen Sir Fynwy, i'r gogledd o Wattsville a thua 5 milltir i'r gogledd o'r dref agosaf Rhisga ac i'r de o'r Coed Duon.

I'r dwyrain, mae bryniau Pen-y-Trwyn yn ffinio â'r dyffryn (1,028 troedfedd/313m). I'r gorllewin mae Mynydd y Grug (1,132 tr/345m).

Hanes

Roedd Cwmfelinfach yn gartref i gymuned glo yn ystod y cyfnod cynnar i ganol yr 20g. Agorodd y pwll glo y Nine Mile Point, tua 1905 a daeth i ben yn 1964. Glofa'r Nine Mile Point oedd safle'r "eistedd fewn" (Sir in') glowyr cyntaf erioed. Yn ystod 1935 bu i'r "streic aros i lawr" yn cynnwys 164 o lowyr. Roeddent yn protestio yn erbyn defnyddio glowyr "sgab"(dynion nad oeddent yn aelodau o'r Ffederasiwn yn wahanol i weddill y gweithlu y pwll). Dim ond wedi i'r cwmni addo na fyddai unrhyw ddynion nad oeddent yn ffedereiddio yn cael eu cyflogi yn y pwll glo. Yn ei gyfanrwydd, parhaodd streic am 177 awr. Roedd glowyr o byllau glo eraill yn yr ardal, rhai yn cymryd camau tebyg, yn cefnogi eu gweithredu.

Cyn y Glo

Pentrefan bychan oedd Cwmfelinfach tan ddiwedd y 19g - felly mae'r rhan fwyaf o dai yn dai teras traddodiadol o'r 20g. Mae map o 1885 yn dangos Melin (capel) y Methodistiaid Calfinaidd yng Nghapel Babell.^[3]

Ceir bedd y bardd Islwyn (1832-1878) ar gael yma.^[4]^[5]

Heddiw

Ceir ysgol gynradd yn y pentref, Ysgol Gynradd Cwmfelinfach.^[6]

Cyfeiriadau

↑ "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 14 Hydref 2021.
↑ British Place Names; adalwyd 3 Tachwedd 2021
↑ https://britishlistedbuildings.co.uk/300001886-capel-y-babell-ynysddu#.XQy-atKPKM8
↑ http://ogre-blog.blogspot.com/2006/03/babel-chapel-cwmfelinfach-burial-place.html
↑ https://bywgraffiadur.cymru/article/c-THOM-WIL-1832#?c=0&m=0&s=0&cv=0&manifest=https%3A%2F%2Fdamsssl.llgc.org.uk%2Fiiif%2F2.0%2F4671183%2Fmanifest.json&xywh=-1262%2C-52%2C4275%2C3320
↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-06-21. Cyrchwyd 2019-06-21.

Dolenni allanol

[1] "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 14 Hydref 2021.

[2] British Place Names; adalwyd 3 Tachwedd 2021

[3] ttps://britishlistedbuildings.co.uk/300001886-capel-y-babell-ynysddu#.XQy-atKPKM8

[4] ttp://ogre-blog.blogspot.com/2006/03/babel-chapel-cwmfelinfach-burial-place.html

[5] ttps://bywgraffiadur.cymru/article/c-THOM-WIL-1832#?c=0&m=0&s=0&cv=0&manifest=https%3A%2F%2Fdamsssl.llgc.org.uk%2Fiiif%2F2.0%2F4671183%2Fmanifest.json&xywh=-1262%2C-52%2C4275%2C3320

[6] "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-06-21. Cyrchwyd 2019-06-21.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]