Athrawiaeth neu ddamcaniaeth o'r gyfraith yw cyfansoddiadaeth[1] sy'n seiliedig ar yr egwyddor taw corff cyfreithiol sylfaenol—hynny yw, cyfansoddiad ysgrifenedig—sydd yn cyfreithloni ac yn cyfyngu ar awdurdod y llywodraeth.[2] Dan drefn gyfansoddiadol, y cyfansoddiad ydy cyfraith gwlad a'r awdurdod goruchaf yn y wladwriaeth, a châi grym y llywodraeth ei gyfyngu gan reolau a dulliau gweithredu sefydledig.

Cyfansoddiadaeth
Enghraifft o'r canlynolideoleg wleidyddol Edit this on Wikidata
MathQ4231506 Edit this on Wikidata
Rhan ophilosophy of law Edit this on Wikidata

Yn y bôn, mae cyfansoddiadaeth yn dal taw rheol y gyfraith sydd yn llywodraethu: mae pob un dinesydd, gan gynnwys aelodau'r llywodraeth a swyddogion y wladwriaeth, yn ddarostyngedig i'r gyfraith. Mae cyfansoddiadaeth hefyd yn cynnwys rhaniad pwerau rhwng gwahanol ganghennau'r llywodraeth—yr adran weithredol, y ddeddfwrfa, a'r farnwrfa—i gydbwyso grym ac atal unrhyw un adran rhag gorbwyso ar y lleill. Gallai hefyd arddel dwysiambraeth yn y ddeddfwrfa, a ffederaliaeth neu ddatganoli.[3]

Mae cyfansoddiadaeth yn pwysleisio hawliau sifil a gwleidyddol, megis rhyddid mynegiant a rhyddid crefydd, yn ogystal â threfn briodol y gyfraith a chydraddoldeb gerbron y gyfraith. Câi cyfansoddiadaeth ei hystyried yn agwedd bwysig o lywodraethiant democrataidd, gan ei bod yn sefydlu fframwaith ar gyfer llywodraethu atebol ac eglur sydd yn cynrychioli'r bobl ac yn ymatebol i'w hanghenion a'u buddiannau.

Gweler hefyd

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. Geiriadur yr Academi, "constitutionalism".
  2. (Saesneg) Constitutionalism. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 29 Ebrill 2023.
  3. Andrew Heywood, Key Concepts in Politics and International Relations (Llundain: Palgrave Macmillan, 2015), tt. 40–41.
  Eginyn erthygl sydd uchod am wleidyddiaeth. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.