Cyflafan Wounded Knee
Cyflafan Wounded Knee oedd y digwyddiad mawr olaf yn y gwrthdaro rhwng lluoedd arfog yr Unol Daleithiau (UDA) a brodorion Gogledd America. Digwyddodd ar 29 Rhagfyr 1890 mewn llecyn anghysbell o'r enw Wounded Knee ym mryniau De Dakota.
 Maes y gad | |
| Enghraifft o'r canlynol | cyflafan  |
|---|---|
| Dyddiad | 29 Rhagfyr 1890 |
| Lladdwyd | 300 |
| Rhan o | Ghost Dance War |
| Lleoliad | Wounded Knee Creek, Wounded Knee National Historic Landmark |
 | |
| Gwladwriaeth | Unol Daleithiau America |
| Rhanbarth | De Dakota |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Y gyflafan
golyguMewn ymateb i'r sefyllfa truenus yn y reservations roedd rhai aelodau o'r Sioux wedi dianc i'r bryniau. Eisoes roedd y pennaeth enwog Tatanka Lyotake (1831-1890) neu 'Sitting Bull' yn Saesneg, a oedd erbyn hynny'n henwr, wedi ei saethu'n farw gan filwyr ac roedd y Sioux yn ofnus iawn. Eu harweinydd oedd y pennaeth Si Tȟaŋka sef 'Big Foot', oedd erbyn hynny'n sâl ac yn heneiddio. Roedd ei grŵp o ddilynwyr cymysg yn cynnwys gwragedd a phlant. Erbyn i'r Seithfed Farchoglu, dan reolaeth y capten Nelson Appleton Miles, eu tracio i lawr roeddynt bron â llwgu ac mewn cyflwr truenus. Cytunwyd iddynt fynd i Wounded Knee, ymgasglu yno ac ildio eu harfau.
Roedd y tywydd yn aeafol a'r eira'n disgyn. Amgylchynwyd y pentref tipi gan y milwyr Yanci. Wrth i'r rhyfelwyr Sioux ddechrau ildio eu harfau dechreuodd y milwyr saethu. Roedd yr hyn a ddilynodd yn gyflafan ddidrugaredd. Saethwyd dros 300 o frodorion yn farw, nifer sylweddol ohonynt yn bobl mewn oed, gwragedd a phlant. Un o'r cyntaf i gael ei ladd oedd y pennaeth Big Foot, oedd yn gorwedd ar gludydd oherwydd ei salwch.
Ceir disgrifiad llygad-dyst gan Black Elk yn ei gyfrol Black Elk Speaks.
Protest 1973
golyguYn 1973 meddianwyd pentref Wounded Knee gan tua 200 aelod o'r Fudiad Brodorion America (American Indian Movement) mewn protest yn erbyn polisïau Indiaidd llywodraeth UDA. Anfonwyd heddlu a milisia i'w gwarchae. Parhaodd y gwarchae am 69 diwrnod a lladdwyd dau o'r protestwyr cyn iddynt orfod ildio i'r awdurdodau.
Hyd heddiw Wounded Knee yw un o symbolau pennaf yr ymgyrch dros hawliau i'r brodorion yn America.
Llyfryddiaeth
golygu- Dee Brown, Bury My Heart at Wounded Knee (Efrog Newydd, 1960)
- Black Elk, Black Elk Speaks (1932)