Cytundeb Trianon
Roedd Cytuniad Trianon, a lofnodwyd ar 4 Mehefin 1920 yn gasgliad y cyfarfod a gynhaliwyd yn y nghastell y Grand Trianon Castell, Palas Versailles (Ffrainc), i sefydlu statws Hwngari ar ôl iddynt fod yn rhan o'r ochr a gollodd y Rhyfel Byd Cyntaf gyda'i cynghreiriaid Awstrai, yr Almaen a Thwrci. Yn rhan ar y drafodaethau ar ddyfodol y genedl oeddd y pwerau buddugol (Prydain, Ffrainc, yr Eidal, UDA a Japan) a'u partneriaid (Teyrnas y Serbiaid, Croatiaid a Slofeniaid - a ail-enwyd yn Iwgoslafia maes o law, Rwmania a Tsiecoslofacia) .
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | Versailles system, cytundeb heddwch  |
|---|---|
| Dyddiad | 4 Mehefin 1920 |
| Iaith | Ffrangeg |
| Rhagflaenwyd gan | Armistice of Villa Giusti |
| Lleoliad | Grand Trianon |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Roedd y cytundeb oedd mewn gwirionedd yn ddilyniant i Gytundeb Versailles (28 Mehefin, 1919), bun ymdrin ag Ymerodraeth yr Almaen, ac yn union wedi Cytundeb Saint-Germain (10 Medi 1919) a benderfynodd amodau heddwch Awstria. Gan bod Hwngari wedi gadael Ymerodraeth Awro-Hwngari ar 16 Tachwedd 1918, felly rhoddodd y Cynghreiriaid driniaeth benodol iddi.
Roedd Hwngari eisoes yn colli llawer o'u tiriogaeth o ganlyniad i'r oruchafiaeth filwrol y Cynghreiriaid erbyn cadoediad (Tachwedd-Rhagfyr 1918) ond collodd ragor o dir yn sgil Cytundeb Trianon. Mae colled Cytundeb Trianon yn dal i achosi loes i'r Hwngariaid hyd heddiw.
Colledion Ymerodraeth Hwngari golygu
Roedd y Cynghreiriaid wedi ennill y Rhyfel ar slogan "hawl pobloedd i gael reoli ei hunain" a gyda hynny datgymalwyd rhan Hwngari o'r Ymerodraeth Awstria-Hwngari oedd 325,411 km sgwâr a phoblogaeth o 21 miliwn. Ond er bod sawl iaith frodorol o fewn gwladwriaeth Hwngari, Hwngareg oedd y brif iaith ac unig iaith weinyddol ac addysg gan achosi drwg-deimlad. Er i'r Hwngariaid gyfeirio at y tiriogaeth cyn-Trianon fel 'gwlad' tecach fyddai cyfeirio ato fel Ymerodraeth gan iddynt dra-arglwyddiaethu dros sawl cenedl ac iaith.
Yn gyfan gwbl, collodd Hwngari:
- Transylfania, a roddwyd i Rwmania, ond mae ei thrigolion yn fwy neu lai yn yr un gyfran, Almaenwyr (10.7%), Hwngari (31.6%) a Romania (53.8%).
- Croatia, Vojvodina a Bosnia-Herzegovina, a drosglwyddodd i Deyrnas y Serbiaid, Croatiaid a Slofeniaid (a enwyd yn Iwgoslafia drachefn). Golygai hyn fod Hwngari wedi colli pob allan i'r môr. Cynhaliwyd dinas borthladd bwysig Rijeka (yna Fiume), ac roedd y boblogaeth yn Eidaleg yn bennaf o ganlyniad i bresenoldeb hynafol Fenisaidd yn yr ardal.
- Slofacia a Ruthenia, a ddaeth yn rhan o Tsiecoslofacia newydd-anedig, ac eithrio ar gyfer rhai rhanbarthau a gafodd eu rhoi i Wlad Pwyl oherwydd bod ei drigolion y wlad honno.
- Burgenland, o boblogaeth Almaeneg yn bennaf, a drosglwyddwyd i Awstria heb unrhyw un wedi gofyn amdano.
Darparodd y Cytuniad hefyd am refferendwm yn ninas Ödenburg, enclave y Burgenland, sydd bellach yn diriogaeth Awstriaidd.
Yr ymgynghoriad ei gynnal yn 1921 yn unol â chanlyniad y ddinas penderfynu ymuno â Hwngari a enwir Sopron, er cadw statws swyddogol yr Almaen a Hwngari.
Canlyniad golygu
Wedi Trianon lleihawyd Hwngari i wlad 92,962 km sgwâr (llai na thraean maint ei hymerodraeth) a neilltuwyd 3.5 miliwn o Hwngariaid y tu allan i'r Hwngari newydd, lai. Poblogaeth y wladwriaeth lai newydd yma oedd 7.6 miliwn, dim ond 36% o boblogaeth cyn y Rhyfel oedd yn 20.9 million.[1]
Roedd yr ardaloedd a wobrywyd i'r gwledydd cyfagos yn cynnwys mwyafrif di-Hwngaraidd ond roedd hefyd 31% o'r Hwngariaid (3.3 miliwn) yn byw yno[2] ac wedi ei gadael allan o Hwngari ôl-Trianon.[3][4] Roedd pump o'r deg dinas fwyaf ymerodraeth Hwngari nawr mewn gwledydd eraill. Cyfangwyd byddin Hwngari i 35,000 swyddog a dynion a daeth Llynges Awstria-Hwngari i ben.
Ail Ryfel Byd golygu
Yn y cytundebau a elwir yn 'Gwobrau Fienna' (Vienna Awards) yn 1940 'gwobrwyodd' Hitler i Hwngari neth o'r tiroedd gollwyd ganddi yng Nghytuneb Trianon ugain mlynedd yn gynt. Adfeddianwyd Transylfania a rhannau deheuol a thir isel Slofacia ar hyd yr afon Donaw. Daeth gweddill Slofacia yn annibynnol o dan reolaeth y Jozef Tiso ond yn daeaog-wladwriaeth o dan lygaid y Natsiaid. Adfeddianwyd hefyd peth o'r tiroedd oddi ar Rwthenia (Iwcrain) bellach) a Vojvodinja oedd yn Serbia.
Cytuneb Trianon Heddiw golygu
Mae Cytundeb Trianon yn dal i daflu ei gysgod dros Hwngari a'i phobl hyd heddiw. Yn 2018 llwyfanwyd Opera Roc i gofio'r Cytundeb.[5] Yn 2018 roedd Arlywydd Hwngari, Victor Órban, hefyd yn mynnu hawliau i siaradwyr Hwngareg yn nhiroedd Iwcrain sy'n ffinio'r wlad gan lesteirio cynlluniau Iwcrain i ddatblygu perthynas agosach gyda gwledydd yr Undeb Ewropeaidd.[6]
Dinasyddiaeth Hwngareg golygu
Ar 26 Mai 2010 arwyddwyd cytuneb gan Lywodraeth Hwngari i estyn hawliau dinasyddiaeth Hwngaraidd i'r Hwngariaid sy'n byw y tu allan i'r wlad yn Slofacia, Rwmania, Serbia ayyb. Daeth y ddeddf i rym yn Ionawr 20122 made in January 2011, ac mae'n agored i bob person oedd yn ddinasydd Hwngareg neu'n ddigynydd dinesydd Hwngareg cyn 1920 a rhwng 1941 ac 1945 ac sy'n gallu siarad Hwngareg. Gallant ymgeisio am ddinasyddiaeth Hwngareg hyd yn oed os nad ydynt yn byw yn Hwngari. Erbyn Awst 2015, roedd dros 750,000 cais wedi dod i law a 700,000 person wedi derbyn y dinasyddiaeth. Daeth y prif geisiadau o: 300,000 Transylfania (Rwmania), 130,000 o Vojvodina (Serbia) a 120,000 o Iwcrain.
Szekely yn Rwmania golygu
Ceir ymgyrch dros hawliau ieithyddol a math ar hunanlywodraeth gan Hwngariaid Translyfania, y Sekerlei, yn Rwmania. Er nad ydynt yn galw am uno'r tiroedd gydag Hwnagari, maent yn galw ar i lywodraeth Rwmania roi iddynt gydnabyddiaeth tirogaethol a diwylliannol ac ieithyddol i'r gymuned Hwngareg.[7]
Oriel golygu
-
Carreg ffin ar ffin Hwngarian-Rwmanian ger Csenger -
Cynulliad Cenedlaethol yn Alba Iulia (1 Rhagfyr 1918) – Undeb Transylfania â Rwmania. Tro fod colli Transylfania yn golled i'r Hwngariaid, roedd yn 'aduniad' a testyn llawenhau i'r Rwmaniaid -
Croes Trianon yn Kőszeg yn cyfeirio tuag at cyn-diroedd Hwngari Coron Sant Steffan a gollwyd -
Cofeb Trianon yn Békéscsaba -
Cofeb i Trianon
Cyfeiriadau golygu
- ↑ "Open-Site:Hungary".
- ↑ Richard C. Frucht (31 December 2004). Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture. ABC-CLIO. t. 360. ISBN 978-1-57607-800-6.
- ↑ Macartney, C. A. (1937). Hungary and her successors: The Treaty of Trianon and Its Consequences 1919–1937. Oxford University Press.
- ↑ Bernstein, Richard (9 August 2003). "East on the Danube: Hungary's Tragic Century". The New York Times. Cyrchwyd 15 March 2008.
- ↑ https://www.theguardian.com/world/2018/jun/22/hungarian-nationalist-rock-opera-to-retell-1920s-grievances
- ↑ https://www.heritage.org/europe/commentary/the-growing-spat-between-hungary-and-ukraine-helps-putin
- ↑ http://www.balkaninsight.com/en/article/hungarian-parties-renew-plight-for-autonomy-in-romania-01-08-2018