Damcaniaeth y Glec Fawr
Yng nghosmoleg ffisegol, damcaniaeth y Glec Fawr yw'r ddamcaniaeth wyddonol sy'n ceisio esbonio sut yr ymddangosodd y bydysawd allan o gnewyllyn dwys a phoeth iawn tua 13.7 biliwn o flynyddoedd yn ôl (sef hanner nos neu 0000 o'r gloch ar ddiwrnod cyntaf y flwyddyn gosmig).[1][2][3]
 | |
| Math o gyfrwng | digwyddiad, cosmological model, big bang, unmoved mover, argument for God's existence, scientific evidence for the existence of God  |
|---|---|
| Math | Big Bounce |
| Y gwrthwyneb | steady-state model |
| Dyddiad | Mileniwm 13799. CC |
| Dyddiad darganfod | 1931 |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Nid oedd pob seryddwr yn derbyn y ddamcaniaeth erbyn canol yr 20g, fodd bynnag. Ymhlith y rhai wnaeth gynnig damcaniaethau eraill oedd Sir Fred Hoyle, awdur y ddamcaniaeth cyflwr cyson.[1] Ond yn y 1960au fe wnaeth gwyddonwyr ddarganfod tystiolaeth oedd yn cefnogi damcaniaeth y Glec Fawr, yn enwedig y pelydriad cefndir microdon cosmig ac esblygiad yng ngalaethau radio pell.[2] Erbyn heddiw, mae arsylliadau o sawl maes seryddol yn cefnogi'r ddamcaniaeth, gan gynnwys natur y cefndir microdon cosmig ar lefel fanwl.[4]
Egwyddorion damcaniaeth y Glec Fawr
golygu
Yn ôl damcaniaeth y Glec Fawr, ymddangosodd y Bydysawd o ffurf ddwys a phoeth iawn (gwaelod). Ers hynny, mae mater yn y gofod ar lefel eang wedi ehangu gydag amser, gan gynnwys galaethau.
Mae damcaniaeth y Glec Fawr yn seiliedig ar Egwyddor Gosmolegol a damcaniaeth perthnasedd cyffredinol Einstein. Yr Egwyddor Gosmolegol yw'r syniad bod y Bydysawd yn homogenaidd ac isotropig ar raddfa eang. Mae hyn yn golygu bod gwedd y Bydysawd yr un fath ym mhob man, ar hyn o bryd, o safbwynt strwythurau mawr iawn. Felly does dim byd arbennig gyda lleoliad Galaeth y Llwybr Llaethog, ein galaeth ni, yn y Bydysawd, yn hytrach na strwythau lleol fel galaethau, clystyrau galaethau ac ati.
Yn y ddamcaniaeth mae'r Bydysawd wedi ehangu o gyflwr dwys iawn ac yn dal i ehangu heddiw. Felly mae'r pellter rhwng unrhyw ddwy alaeth ymhell o'u gilydd yn cynyddu. Hefyd mae galaethau pell o'n Galaeth ni yn symud i ffwrdd ohonom.
Un canlyniad naturiol o ddamcaniaeth y Glec Fawr yw bod gwrthrychau seryddol pell, fel galaethau, yn dangos symudiad nodweddion yn eu sbectra i donfeddi hirach, yr effaith a elwir dadleoliad coch (neu weithiau ‘rhuddiad’). Mwy na hyn, mae'r Egwyddor Gosmolegol yn mynnu bod maint y dadleoliad coch mewn cyfrannedd â'r pellter , fel , ac eithro mudiannau bach lleol galaethau.
Darllen pellach
golygu- Stephen Hawking, A Brief History of Time (Llundain, 1988)
- Lawrence M. Krauss, A Universe from Nothing (Simon & Schuster, 2012)
- Simon Singh, Big Bang (Llundain, 2005)
Ffynonellau
golygu- ↑ 1.0 1.1 Williams, Iwan P. (1967), "Cosmoleg", Y Gwyddonydd 5 (1): 32–34, https://journals.library.wales/view/1394134/1396799/33, adalwyd 15 Ebrill 2017
- ↑ 2.0 2.1 Jones, Tegid Wyn (1972), "Ffiseg Heddiw. VIII. Awdl y Bydysawd", Y Gwyddonydd 10 (4): 199–202, https://journals.library.wales/view/1394134/1400316/44, adalwyd 17 Ebrill 2017
- ↑ Jones, Tegid Wyn (1978), "Y Bydysawd", Y Gwyddonydd 16 (2/3): 53–59, https://journals.library.wales/view/1394134/1403691/9, adalwyd 17 Ebrill 2017
- ↑ Evans, Rhodri (2015). The Cosmic Microwave Background (yn Saesneg). Heidelberg: Springer. ISBN 978-3-319-09927-9
