David Ivon Jones

undebwr llafur (1882-1924)

Ymgyrchwyr gwrth-apartheid o Gymru ac un o sylfaenwyr Plaid Gomiwnyddol De Affrica oedd David Ivon Jones (18 Hydref 188313 Ebrill 1924).

David Ivon Jones
Ganwyd1882 Edit this on Wikidata
Aberystwyth Edit this on Wikidata
Bu farw13 Ebrill 1924 Edit this on Wikidata
Yalta Edit this on Wikidata
Galwedigaethundebwr llafur Edit this on Wikidata
Plaid WleidyddolLabour Party, South African Communist Party Edit this on Wikidata

Fe'i ganwyd yn Aberystwyth. Fe'i magwyd fel Methodist Calfinaidd ond yn ei arddegau fe ddaeth yn Undodwr dan ddylanwad syniadau George Eyre Evans. Yn ystod ei 20au, cafodd Jones y diciâu ac yn 1907 ymfudodd i Seland Newydd gan obeithio elwa o'r hinsawdd yno.

Ym mis Tachwedd 1910 symudodd i Gweriniaeth Rydd yr Oren yn Ne Affrica lle gweithiodd mewn siop ei ddau frawd. Yn 1911 ymunodd â Phlaid Lafur De Affrica (SALP) ac yn 1914 daeth yn ysgrifennydd cyffredinol iddi. Fe'i gwthiwyd ymhellach i gyfeiriad Marcsiaeth gan weithredoedd gormesol yr awdurdodau a throdd ei gefn ar Gristionogaeth. Yn 1915 gadawodd y Blaid Lafur ac ymunodd â'r gynghrair Sosialaidd Rhyngwladol (1915) a threuliodd weddill ei oes yn hybu cydraddoldeb hiliol ac yn ymladd yn erbyn gwladychiaeth a chyfalafiaeth. Daeth Jones yn olygydd papur newydd wythnosol yr ISL The International a ddefnyddiodd i gefnogi Lenin a'r Bolsieficiaid. Yn 1917 chwaraeodd ran flaenllaw yn ffurfio undeb llafur holl-ddu cyntaf De Affrica, yr Industrial Workers of Africa (IWA). Dechreuodd rai o'r dosbarthiadau nos cyntaf i weithwyr Affricanaidd.

Oherwydd ei afiechyd, ymddiswyddodd Jones o'r ISL yn 1919. Gweithiodd am gyfnod byr ym Mosambic lle cafodd falaria. Yn 1920 dychwelodd i Ewrop. Fe'i gwahoddwyd i gyngres y Comintern ym Moscfa yn 1921. Sefydlwyd Plaid Gomiwnyddol De Affrica yn y flwyddyn honno. Er nad oedd Jones yn gallu dychwelyd i Dde Affrica y cafodd ei gydnabod fel un o sylfaenwyr y blaid. Treuliodd ei flynyddoedd olaf yn yr Undeb Sofietaidd. Dysgodd Rwsieg a daeth yn un o'r bobl gyntaf i gyfieithu gweithiau Lenin i'r Saesneg.

Plac coffa

golygu
 
Y Capel Bach, Aberystwyth, a'r plac i goffáu Jones

Ar wal y Capel Bach, Y Stryd Newydd, Aberystwyth (a oedd yn gapel Undodaidd yn gynnar yn yr 20g), mae plac coffa wedi'i gysegru i Jones:

"Yma addolodd David Ivon Jones 1883–1924 ffigwr allweddol yn hanes hawliau sifil a'r A.N.C. yn De Affrica"


Llyfryddiaeth

golygu
  • Baruch Hirson a Gwyn A. Williams, The Delegate for Africa: David Ivon Jones, 1883–1924 (Llundain, 1995)