Eglwys Gadeiriol Bangor
Eglwys gadeiriol Anglicanaidd ym Mangor, Gwynedd, Cymru, yw Eglwys Gadeiriol Bangor. Saif yng nghanol y ddinas. Dyma gadeirlan Esgobaeth Bangor a sedd Esgob Bangor.
 | |
| Math | cadeirlan Anglicanaidd  |
|---|---|
| Sefydlwyd |
|
| Daearyddiaeth | |
| Lleoliad | Bangor |
| Sir | Gwynedd |
| Gwlad |  Cymru |
| Uwch y môr | 17.5 metr |
| Cyfesurynnau | 53.2266°N 4.12743°W |
| Cod post | LL57 1RL |
 | |
| Arddull pensaernïol | pensaernïaeth Gothig |
| Statws treftadaeth | adeilad rhestredig Gradd I |
| Cysegrwyd i | Deiniol |
| Manylion | |
| Deunydd | craig |
| Esgobaeth | Esgobaeth Bangor |
Yn ôl traddodiad sefydlodd Deiniol Sant fynachlog (clas) ar lannau Afon Adda yn y 6g. Mae enw'r dref yn dod o'r gair bangor, sef "clawdd plethiedig" neu'r tir a amgeir ganddo (llan). Cafodd Deiniol ei gysegru'n esgob cyntaf Bangor gan Dyfrig Sant (Dubricius).
Ymddengys fod y fynachlog a'r hen eglwys gadeiriol wedi parhau hyd 1071 pan y'i llosgwyd gan y Normaniaid. Ailadeiladwyd yr eglwys gadeiriol tua 1102 ac eto yn ystod esgobaeth Dafydd y Sgotyn, gyda rhodd sylweddol o arian gan Gruffudd ap Cynan. Claddwyd Gruffudd ap Cynan ger yr allor yma pan fu farw yn 1137. Claddwyd ei fab Owain Gwynedd a brawd Owain, Cadwaladr ap Gruffudd yn y gadeirlan hefyd. Mae Gerallt Gymro yn disgrifio gwasanaeth yma yn 1188 pan weinyddwyd yr offeren gan Baldwin, Archesgob Caergaint.
Dinistriwyd yr eglwys gan luoedd y brenin John o Loegr yn 1210 pan ymosododd ar Wynedd wedi iddo gweryla a Llywelyn Fawr. Fe'i adeiladwyd o'r newydd bron yn y 13g. Bu cryn ddifrod i'r eglwys gaderiol pan ymosododd Edward I, brenin Lloegr ar Wynedd yn 1282, ac yn 1284 rhoddwyd y swm o £60 yn iawndal am y difrod.
Dywedir i'r eglwys gadeiriol gael ei llosgi yn ystod gwrthryfel Owain Glyn Dŵr, ond nid oes tystiolaeth o'r cyfnod i gadarnhau hyn. Bu ail-adeiladu ar raddfa fawr o ddiwedd y 15g, a orffennwyd yn 1532. Mae arysgrif Lladin uwchben drws y twr yn cofnodi fod yr Esgob Thomas Skevington wedi ei adeiladu yn 1532, er nad oedd wedi ei orffen pan fu farw Skevington yn 1533. Gwariwyd £2,000 ar drwsio'r adeilad yn 1824, a newidiwyd y tu mewn yn 1825 ar gost o £3252.
Mae'r adeilad fel y gwelir ef heddiw yn ffrwyth ail-adeiladu helaeth dan oruchwyliaeth Syr Gilbert Scott a ddechreuwyd yn 1868. Roedd cynllun gwreiddiol Scott yn galw am dŵr uchel, ond ni allwyd ei orffen gan fod craciau yn dechrau ymddangos. Ofnid fod hyn yn arwydd o broblemau gyda'r sylfaen, a gadawyd y tŵr yn isel.
Oriel Golygu
-
Y Gadeirlan o'r tu allan
-
-
Man gorffwys Owain Gwynedd
-
Llun manwl o'i gladdgell
-
Cofeb i Owain Gwynedd
-
Yr organ
-
Y fedyddfaen
