Eglwys Gadeiriol Bangor

eglwys gadeiriol ym Mangor, Gwynedd

Eglwys gadeiriol Anglicanaidd ym Mangor, Gwynedd, Cymru, yw Eglwys Gadeiriol Bangor. Saif yng nghanol y ddinas. Dyma gadeirlan Esgobaeth Bangor a sedd Esgob Bangor.

Eglwys Gadeiriol Bangor
Mathcadeirlan Anglicanaidd Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 6 g Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
LleoliadBangor Edit this on Wikidata
SirGwynedd Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Uwch y môr17.5 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau53.2266°N 4.12743°W Edit this on Wikidata
Cod postLL57 1RL Edit this on Wikidata
Map
Arddull pensaernïolpensaernïaeth Gothig Edit this on Wikidata
Statws treftadaethadeilad rhestredig Gradd I Edit this on Wikidata
Cysegrwyd iDeiniol Edit this on Wikidata
Manylion
Deunyddcraig Edit this on Wikidata
EsgobaethEsgobaeth Bangor Edit this on Wikidata

Yn ôl traddodiad sefydlodd Deiniol Sant fynachlog (clas) ar lannau Afon Adda yn y 6g. Mae enw'r dref yn dod o'r gair bangor, sef "clawdd plethiedig" neu'r tir a amgeir ganddo (llan). Cafodd Deiniol ei gysegru'n esgob cyntaf Bangor gan Dyfrig Sant (Dubricius).

Y Gadeirlan, gan wynebu'r allor

Ymddengys fod y fynachlog a'r hen eglwys gadeiriol wedi parhau hyd 1071 pan y'i llosgwyd gan y Normaniaid. Ailadeiladwyd yr eglwys gadeiriol tua 1102 ac eto yn ystod esgobaeth Dafydd y Sgotyn, gyda rhodd sylweddol o arian gan Gruffudd ap Cynan. Claddwyd Gruffudd ap Cynan ger yr allor yma pan fu farw yn 1137. Claddwyd ei fab Owain Gwynedd a brawd Owain, Cadwaladr ap Gruffudd yn y gadeirlan hefyd. Mae Gerallt Gymro yn disgrifio gwasanaeth yma yn 1188 pan weinyddwyd yr offeren gan Baldwin, Archesgob Caergaint.

Dinistriwyd yr eglwys gan luoedd y brenin John o Loegr yn 1210 pan ymosododd ar Wynedd wedi iddo gweryla a Llywelyn Fawr. Fe'i adeiladwyd o'r newydd bron yn y 13g. Bu cryn ddifrod i'r eglwys gaderiol pan ymosododd Edward I, brenin Lloegr ar Wynedd yn 1282, ac yn 1284 rhoddwyd y swm o £60 yn iawndal am y difrod.

Dywedir i'r eglwys gadeiriol gael ei llosgi yn ystod gwrthryfel Owain Glyn Dŵr, ond nid oes tystiolaeth o'r cyfnod i gadarnhau hyn. Bu ail-adeiladu ar raddfa fawr o ddiwedd y 15g, a orffennwyd yn 1532. Mae arysgrif Lladin uwchben drws y twr yn cofnodi fod yr Esgob Thomas Skevington wedi ei adeiladu yn 1532, er nad oedd wedi ei orffen pan fu farw Skevington yn 1533. Gwariwyd £2,000 ar drwsio'r adeilad yn 1824, a newidiwyd y tu mewn yn 1825 ar gost o £3252.

Mae'r adeilad fel y gwelir ef heddiw yn ffrwyth ail-adeiladu helaeth dan oruchwyliaeth Syr Gilbert Scott a ddechreuwyd yn 1868. Roedd cynllun gwreiddiol Scott yn galw am dŵr uchel, ond ni allwyd ei orffen gan fod craciau yn dechrau ymddangos. Ofnid fod hyn yn arwydd o broblemau gyda'r sylfaen, a gadawyd y tŵr yn isel.


Oriel golygu

Cyfeiriadau golygu