Eglwys Gadeiriol Bangor
Cadeirlan Anglicanaidd ym Mangor, Gwynedd, Cymru, yw Eglwys Gadeiriol Bangor. Saif yng nghanol y ddinas. Dyma |gadeirlan Esgobaeth Bangor a sedd Esgob Bangor.
).jpg) | |
| Math | cadeirlan Anglicanaidd  |
|---|---|
| Sefydlwyd |
|
| Daearyddiaeth | |
| Lleoliad | Bangor |
| Sir | Gwynedd |
| Gwlad |  Cymru |
| Uwch y môr | 17.5 metr |
| Cyfesurynnau | 53.2266°N 4.12743°W |
| Cod post | LL57 1RL |
 | |
| Arddull pensaernïol | pensaernïaeth Gothig |
| Statws treftadaeth | adeilad rhestredig Gradd I, Henebion Cenedlaethol Cymru |
| Cysegrwyd i | Deiniol |
| Manylion | |
| Deunydd | craig |
| Esgobaeth | Esgobaeth Bangor |
Yn ôl traddodiad sefydlodd Deiniol Sant fynachlog (clas) ar lannau Afon Adda yn y 6g. Mae enw'r dref yn dod o'r gair 'bangor', sef 'clawdd plethiedig' neu'r tir a amgeir ganddo (llan). Cafodd Deiniol ei gysegru'n esgob cyntaf Bangor gan Dyfrig Sant.
Ymddengys fod y fynachlog a'r hen eglwys gadeiriol wedi parhau hyd 1071 pan y'i llosgwyd gan y Normaniaid. Fe'i hailadeiladwyd tua 1102 ac eto yn ystod esgobaeth Dafydd y Sgotyn, gyda rhodd sylweddol o arian gan Gruffudd ap Cynan. Claddwyd Gruffudd ap Cynan ger yr allor yma pan fu farw yn 1137. Claddwyd ei fab Owain Gwynedd a brawd Owain, Cadwaladr ap Gruffudd, yn y gadeirlan hefyd. Mae Gerallt Gymro yn disgrifio gwasanaeth yma yn 1188 pan weinyddwyd yr offeren gan Baldwin, Archesgob Caergaint.
Dinistriwyd yr eglwys gan luoedd John, brenin Lloegr, ym 1210, pan ymosododd ar Wynedd wedi iddo gweryla â Llywelyn Fawr. Fe'i hadeiladwyd o'r newydd bron yn y 13g. Bu cryn ddifrod i'r eglwys gaderiol pan ymosododd Edward I, brenin Lloegr, ar Wynedd yn 1282, ac yn 1284 rhoddwyd y swm o £60 yn iawndal am y difrod.
Dywedir i'r eglwys gadeiriol gael ei llosgi yn ystod gwrthryfel Owain Glyn Dŵr, ond nid oes tystiolaeth o'r cyfnod i gadarnhau hyn. Bu ailadeiladu ar raddfa fawr o ddiwedd y 15g, a orffennwyd yn 1532. Mae arysgrif Lladin uwchben drws y twr yn cofnodi fod yr Esgob Thomas Skevington wedi ei adeiladu yn 1532, er nad oedd wedi ei orffen pan fu farw Skevington yn 1533. Gwariwyd £2,000 ar drwsio'r adeilad yn 1824, a newidiwyd y tu mewn yn 1825 ar gost o £3252.
Mae'r adeilad fel y gwelir ef heddiw yn ffrwyth ail-adeiladu helaeth dan oruchwyliaeth Syr George Gilbert Scott a ddechreuwyd yn 1868. Roedd cynllun gwreiddiol Scott yn galw am dŵr uchel, ond ni allwyd ei orffen gan fod craciau yn dechrau ymddangos. Ofnid fod hyn yn arwydd o broblemau gyda'r sylfaen, a gadawyd y tŵr yn isel.
Oriel
golygu-
Y Gadeirlan o'r tu allan -
-
Man gorffwys Owain Gwynedd -
Llun manwl o'i gladdgell -
Cofeb i Owain Gwynedd -
Yr organ -
Y fedyddfaen
