Ffordd y Gogledd, Aberystwyth
Un o brif strydoedd preswyl Aberystwyth yw Ffordd y Gogledd (Saesneg: North Road).
 | |
| Math | stryd  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Aberystwyth |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 52.419016°N 4.081863°W |
| Cod OS | SN585821 |
 | |
Daearyddiaeth y ffordd
golyguMae Ffordd y Gogledd yn gorwedd ar ochr ogleddol-ddwyreiniol tref Aberystwyth ar echel de i'r gogledd. I'r rhan fwyaf o'r stryd dim ond tai ar ochr sydd gyda golygfa ddyrchafedig o dref Aberystwyth, y môr ac yn unionsyth o dan y ffordd, cyrtiau tenis Clwb Tenis Aberystwyth sydd a'i mynediad ar Morfa Mawr, Aberystwyth.
Mae ochr ddeheuol y ffordd yn creu cyffordd gyda Stryd y Dollborth, Ffordd Penglais a beth sydd, yn rhan o'r A487 sy'n arwain at Fachynlleth.
Mae ochr ogleddol y ffordd yn gwyro tua'r môr gyda Clinic Ffordd y Gogledd ar y chwith cyn creu cyffordd gyda Morfa Mawr, ac yna, bron yn unionsyth, stryd Glan-y-môr, Aberystwyth, sef y Promenâd enwog.
Mae'r tai yn dyddio o gyfnod diwedd oes Victoria a'r cyfnod cyn y Rhyfel Mawr yn helaeth a gosgeiddig ac ymysg y drytaf yn Aberystwyth. Yn wahanol i nifer o dai mawr tref Aberystwyth, mae nifer o deuluoedd yn dal i letya yn y stryd yn hytrach na myfyrwyr neu tai wedi eu troi'n fflatiau.
Hanes
golygu
Rhoddwyd amlinelliad o stryd Morfa Mawr ym map William Couling o 1809 ond roedd gan mwyaf heb ei gyffwrdd yn 1834.[1] a tu ôl i'r ffordd roedd llwybr rhaff (rhopys), lle ddatblygodd Ffordd y Gogledd. Dechreuwyd adeiladu Neuadd y Dref yn 1856. Mae'r mwyafrif o'i adeiladau ar Ffordd y Gogledd a Morfa Mawr (sydd oddi tano) yn dyddio o'r 1890au ac 1900au. Ceir felly unffurfiaeth arddull i'r rhan fwyaf o'r tai.[1]
Ceir elfennau o arddull Gothig i rai o adeiladau Morfa Mawr[1]
Ceir cofnod o'r enw fel North Road yn 1889[2] sy'n cyd-fynd gyda thwf Aberystwyth wrth iddi ymestyn i'r gogledd a'r dwyrain.
T. H. Parry-Williams
golyguYmysg yr enwogion sydd wedi byw ar Ffordd y Gogledd mae'r bardd Syr T. H. Parry-Williams a oedd yn ddarlithydd ym Mhrifysgol Aberystwyth.
Bu'n byw yn y 'Wern' a cheir plac llechen ar fur blaen y tŷ i gofnodi'r ffaith.
Evan D. Jones
golyguCartref olaf E. D. Jones, yr archifydd a llyfrgellydd Llyfrgell Genedlaethol Cymru rhwng 1958 a 1969 oedd Penlle'rneuadd ar y stryd hon.
Ysbyty Ffordd y Gogledd
golygu
Un o nodweddion hanesyddol y stryd yw mai dyma oedd lleoliad ysbyty lleol, Aberystwyth Infirmary and Cardiganshire General Hospital rhwng (1838 - 1936), ac yna'r Aberystwyth and Cardiganshire General Hospital (1936 - 1966). Roedd y safle ar Ffordd y Gogledd yn weithredol rhwng 1888-1966. Tua diwedd y sefydliad oedd yn Uned Henoed (Geriatric Unit), a gaeodd ac yna a ddymchwelwyd yn 1998. Dyma oedd safle brif ysbyty nes agor Ysbyty Bronglais ar Riw Penglais, oddeutu chwarter milltir i'r gogledd.[3]
Cofnodir hanes yr ysbyty gydag enw stryd fechan 'Ffordd yr Ysbyty', sydd yn arwain oddi ar ochr ddwyreiniol Ffordd y Gogledd a thu ôl iddi.
Ceir adlais o draddodiad meddygol Ysbyty Ffordd y Gogledd gyda bodolaeth Clinig Ffordd y Gogledd ar ochr pellaf y stryd tuag at y môr. Dyma ysbyty iechyd rhyw, llygaid a thraed. Bydd yn adnabyddus i nifer o fyfyrwyr dros y degawdau gan fod modd cael cyfarpar atal cenhedlu, megis condomau, yno am ddim.
Nodweddion
golygu
Ceir sawl nodwedd hynod i'r ffordd.
- Lleolir cyrtiau tenis Clwb Tenis Aberystwyth oddi tan y ffordd
- Clinig Ffordd y Gogledd
- Fflatiau Penmorfa - ceir y blociau fflat yma ar ochr ddeheuol y ffordd.
- Gelli Anwen - ceir llwybr troed serth sy'n arwain at Gastell Brychan, pencadlys Cyngor Llyfrau Cymru sydd uwchben y ffordd. Enwir y llwybr ar ôl Anwen Tydu Jones (1963-2008) oedd yn gweithio yn y Cyngor Llyfrau. Ysgrifennwyd cerdd fer sydd ar gofeb llechen i'r llwybr gan gŵr a gweddw Anwen, y diweddar Afan ab Alun, bu am gyfnod yn Faer Aberystwyth yn 1985[4].
Geiriad y plac llechen ar droed 'Gelli Anwen'
golyguEr cof am Anwen Tydu
28.1.1963 – 14.07.2008
Dringo wna hyd Gastell Brychan
O Ffordd y Gogledd islaw’n dre
Pedair gwaith bob dydd bu Anwen
Yn esgyn a disgyn y grisiau’n gre’
Defnyddia Anwen y llwybr gan ddringo’r cant a saith o risiau bedair gwaith y dydd am dros ugain mlynedd, mwy na deng mil ar hugain o weithiau.
Afan ab Alun
Cyfeiriadau
golygu- ↑ 1.0 1.1 1.2 "copi archif" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2015-09-14. Cyrchwyd 2018-06-06.
- ↑ http://archifdy-ceredigion.org.uk/uploads/aberystwyth_street_names_table_for_website.pdf
- ↑ http://www.coflein.gov.uk/cy/site/3082/details/aberystwyth-infirmary-north-road-hospital
- ↑ https://www.aberystwyth.gov.uk/cy/cyngor/hanes-y-fwrdeistref/meiri-aberystwyth
Dolenni allanol
golyguOriel
golygu-
Ffordd y Gogledd a Ffordd Trefor, Aberystwyth -
Clinig Ffordd y Gogledd -
Llwybr Gelli Anwen, Aberystwyth, yn arwain o Ffordd y Gogledd i Gyngor Llyfrau Cymru -
Garej ddwyieithog ar Ffordd y Gogledd
