Habanera
Habanera (cerddoriaeth neu ddawns o Havana,) yw'r enw poblogaidd ar L'amour est un oiseau rebelle ("Mae cariad yn aderyn gwrthryfelgar"), Aria o'r opéra comique Carmen gan Georges Bizet. Dyma aria mynediad cymeriad y teitl. Mae'n gân mezzo-soprano,[1] sy'n ymddangos ym mhumed olygfa'r act gyntaf.[2]
.jpg) Carmen a Don José | |
| Enghraifft o'r canlynol | gwaith neu gyfansodiad cerddorol  |
|---|---|
| Gwlad | Ffrainc, y Drydedd Weriniaeth Ffrengig |
| Rhan o | Carmen |
| Iaith | Ffrangeg |
| Dechrau/Sefydlu | 1873 |
| Genre | habanera, cerddoriaeth ramantus |
| Dyddiad y perff. 1af | 3 Mawrth 1875 |
| Statws hawlfraint | parth cyhoeddus, parth cyhoeddus |
| Cyfansoddwr | Georges Bizet |
Cefndir
golyguAddaswyd sgôr yr aria o'r habanera "El Arreglito ou la Promesse de mariage", gan y cerddor Sbaenaidd Sebastián Iradier, a gyhoeddwyd gyntaf ym 1863, roedd Bizet yn credu ei fod yn gân werin. Pan ddywedodd eraill wrtho ei fod wedi defnyddio rhywbeth a ysgrifennwyd gan gyfansoddwr a fu farw 10 mlynedd ynghynt, ychwanegodd nodyn o'i darddiad yn rhifyn cyntaf y sgôr leisiol a baratôdd ei hun. Er bod libretto Ffrengig y comique opéra cyflawn wedi'i ysgrifennu gan Henri Meilhac a Ludovic Halévy, tarddodd geiriau'r habanera o Bizet. Perfformiwyd yr Habanera gyntaf gan Galli-Marié yn yr Opéra-Comique ar 3 Mawrth 1875. Yn ystod ymarferion ei fersiwn gyntaf o gân mynediad Carmen, newidiodd Bizet y gytgan o amseriad 34 i amseriad 68 ysgrifennodd y Habanera sawl gwaith cyn iddo ef (a Galli-Marié) fod yn fodlon ag ef.[3]
Cerddoriaeth
golygu
|
Er i Bizet gadw cynllun sylfaenol y gân Iradier, sydd â phob pennill yn D leiaf a phob un yn ymatal yn y prif donig, fe ollyngodd y deunydd ritornelli hir a'r ail hanner. Trwy ychwanegu arddull gromatig, amrywiadau yn y cytgan a harmoni yn y cyfeiliant, fe ddaeth yn gân gofiadwy.[4] Mae aildrefnu, ychwanegu tripledi yn y llinell leisiol a'r ffliwt yn ei chofrestr isel yn ychwanegu at yr effaith.[5] Mae'r ystod leisiol yn cynnwys D 4 i F ♯ 5 gydag amrediad o D 4 i D 5 . Er i Bizet fenthyg yr alaw o gân gan Iradier fe'i datblygodd "gyda'i arddull harmonig unigryw a'i rythm habanera cythryblus".[6]
Mae'r gerddorfa ar gyfer y gân yn cynnwys y ddwy ffliwt, dau obo, dau glarinet, dau faswn, pedwar corn, timpani, triongl a thambwrîn, tannau llawn, a phistonau (ar gyfer y cord olaf yn unig).[7] Cyfanswm y gerddorfa ar gyfer y perfformiadau cyntaf oedd 62 neu 57 o gerddorion i gyd (yn dibynnu os oedd chwaraewyr y twll dan lwyfan yn dyblu ar gyfer cerddoriaeth oddi ar y llwyfan).[5]
José yw'r unig berson ar y llwyfan nad yw'n talu unrhyw sylw i Carmen wrth iddi ganu'r Habanera. Ar ôl iddi orffen canu mae'n mynd ato,[8] yn llefaru'r geiriau "épinglier de mon âme" (pin fy enaid) ac yn taflu blodyn cassia ato. Wedyn mae'r corws benywaidd yn ailadrodd y cytgan "L'amour est enfant de bohème, Il n'a jamais, jamais connu de loi, Si tu ne m'aimes pas, je t'aime, Si je t'aime, prends garde à toi! " . Mae'r cytgan hefyd yn dychwelyd yn fyr ar ddiwedd yr act, yn olygfa XI, lle mae Carmen yn ei hymian yn wyneb yr is-gapten Zuniga.[7]
Libreto a chyfieithiad bras
golyguCenir y geiriau mewn cromfachau gan y corws.
[adrodd]
Quand je vous aimerai ?
Ma foi, je ne sais pas,
Peut-être jamais, peut-être demain...
Mais pas aujourd'hui, c'est certain !
[canu]
L'amour est un oiseau rebelle
Que nul ne peut apprivoiser,
Et c'est bien en vain qu'on l'appelle,
S'il lui convient de refuser.
Rien n'y fait, menace ou prière,
L'un parle bien, l'autre se tait,
Et c'est l'autre que je préfère,
Il n'a rien dit, mais il me plaît.
(L'amour est un oiseau rebelle) L'amour !
(Que nul ne peut apprivoiser,) L'amour !
(Et c'est bien en vain qu'on l'appelle,) L'amour !
(S'il lui convient de refuser.) L'amour !
L'amour est enfant de bohème,
Il n'a jamais, jamais connu de loi,
Si tu ne m'aimes pas, je t'aime,
Si je t'aime, prends garde à toi ! (Prends garde à toi !)
Si tu ne m'aimes pas,
Si tu ne m'aimes pas, je t'aime ! (Prends garde à toi !)
Mais si je t'aime, si je t'aime,
Prends garde à toi !
(L'amour est enfant de bohème,)
(Il n'a jamais, jamais connu de loi,)
(Si tu ne m'aimes pas, je t'aime,)
(Si je t'aime, prends garde à toi !) (Prends garde à toi !)
Si tu ne m'aimes pas,
Si tu ne m'aimes pas, je t'aime ! (Prends garde à toi !)
Mais si je t'aime, si je t'aime,
Prends garde à toi! (Ah, toi !)
L'oiseau que tu croyais surprendre
Battit de l'aile et s'envola,
L'amour est loin, tu peux l'attendre;
Tu ne l'attends plus, il est là !
Tout autour de toi, vite, vite,
Il vient, s'en va, puis il revient,
Tu crois le tenir, il t'évite,
Tu crois l'éviter, il te tient !
(Tout autour de toi, vite, vite,) L'amour !
(Il vient, s'en va, puis il revient,) L'amour !
(Tu crois le tenir, il t'évite,) L'amour !
(Tu crois l'éviter, il te tient !) L'amour !
L'amour est enfant de bohème,
Il n'a jamais, jamais connu de loi,
Si tu ne m'aimes pas, je t'aime,
Si je t'aime, prends garde à toi ! (Prends garde à toi !)
Si tu ne m'aimes pas,
Si tu ne m'aimes pas, je t'aime ! (Prends garde à toi !)
Mais si je t'aime, si je t'aime,
Prends garde à toi !
(L'amour est enfant de bohème,)
(Il n'a jamais, jamais connu de loi,)
(Si tu ne m'aimes pas, je t'aime,)
(Si je t'aime, prends garde à toi !) (Prends garde à toi !)
Si tu ne m'aimes pas,
Si tu ne m'aimes pas, je t'aime ! (Prends garde à toi !)
Mais si je t'aime, si je t'aime,
Prends garde à toi ! (Ah, toi !)
[adrodd]
Pryd fydda i'n dy garu di?
Wel, wn i ddim
Efallai byth, efallai yfory ...
Ond nid heddiw, mae hynny'n sicr!
[canu]
Aderyn gwrthryfelgar yw cariad
Na all unrhyw un ddofi,
Ac yn ofer yr ydym yn ei alw,
Os yw'n addas iddo wrthod.
Nid oes dim yn helpu, bygwth na gweddi.
Mae un yn siarad yn dda, mae'r llall yn dawel,
A dyma'r llall sy'n well gen i,
Ni ddywedodd unrhyw beth, ond rwy'n ei hoffi.
(Aderyn gwrthryfelgar yw cariad) Cariad!
(Na all neb ddofi,) Cariad!
(Ac yn ofer yr ydym yn ei alw,) Cariad!
(Os yw'n addas iddo wrthod.) Cariad!
Mae cariad yn blentyn bohemaidd,
Ni fu erioed, erioed yn gwybod deddf,
Os nad wyt ti'n fy ngharu i, rwy'n dy garu di
Os ydw i'n dy garu di, Cymer ofal! (Cymer ofal!)
Os nad wyt ti'n fy ngharu i
Os nad wyt ti'n fy ngharu i, dwi'n dy garu di! (Cymer ofal!)
Ond os ydw i'n dy garu di, os ydw i'n dy garu di,
Cymer ofal!
(Mae cariad yn blentyn bohemaidd,)
(Ni fu erioed, erioed yn gwybod deddf,)
(Os nad wyt ti'n fy ngharu i, dwi'n dy garu di,)
(Os ydw i'n dy garu di, Cymer ofal!) (Cymer ofal!)
Os nad wyt ti'n fy ngharu i
Os nad wyt ti'n fy ngharu i, dwi'n dy garu di! (Cymer ofal!)
Ond os ydw i'n dy garu di, os ydw i'n dy garu di,
Cymer ofal! (Ah, ti!)
Yr aderyn roeddet ti'n meddwl y byddet yn ei synnu
Fflapiodd ei adenydd a hedfan i ffwrdd,
Mae cariad yn bell i ffwrdd, gelli di aros amdano;
Dwyt ti ddim yn aros amdano bellach, mae e yma!
O'th gwmpas, yn gyflym, yn gyflym.
Mae'n dod, yn mynd, yna mae'n dod yn ôl,
Rwyt ti'n meddwl dy fod ti'n ei ddal, mae'n dy osgoi di,
Rwyt ti'n meddwl dy fod ti'n ei osgoi, mae gennyt ti!
(O'th gwmpas, yn gyflym, yn gyflym,) Cariad!
(Mae'n dod, yn mynd, yna mae'n dod yn ôl,) Cariad!
(Rwyt ti'n meddwl ei bod gennyt ti, mae'n dy osgoi,) Cariad!
(Rwyt ti'n meddwl dy fod yn ei osgoi, mae gennyt ti!) Cariad!
Mae cariad yn blentyn bohemaidd,
Ni fu erioed, erioed yn gwybod deddf,
Os nad wyt ti'n fy ngharu i, rwy'n dy garu di
Os ydw i'n dy garu di, cymer ofal! (Cymer ofal!)
Os nad wyt ti'n fy ngharu i
Os nad wyt ti'n fy ngharu i, dwi'n dy garu di! (Cymer ofal!)
Ond os ydw i'n dy garu di, os ydw i'n dy garu di,
Cymer ofal!
(Mae cariad yn blentyn bohemaidd,)
(Ni fu erioed, erioed yn gwybod deddf,)
(Os nad wyt ti'n fy ngharu i, dwi'n dy garu di,)
(Os ydw i'n dy garu di, cymer ofal!) (Cymer ofal!)
Os nad wyt ti'n fy ngharu i
Os nad wyt ti'n fy ngharu i, dwi'n dy garu di! (Cymer ofal!)
Ond os ydw i'n dy garu di, os ydw i'n dy garu di,
Cymer ofal! (Ah, ti!)
Cyfeiriadau
golygu- ↑ "Captivating Mezzo-soprano – Habanera". sonicdictionary.duke.edu. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-10-22. Cyrchwyd 2020-09-11.
- ↑ B. A., Classical Music and Opera. "What Does Bizet's Habanera Aria Mean in English?". LiveAbout. Cyrchwyd 2020-09-11.
- ↑ "Carmen | opera by Bizet". Encyclopedia Britannica. Cyrchwyd 2020-09-11.
- ↑ Dean, Winton. Bizet. The Master Musicians, JM Dent & Sons, London, 1975, pp. 251 & 229-230.
- ↑ 5.0 5.1 de Solliers, Jean. Commentaire litteraire et musical. In: Carmen, Bizet. L'Avant Scène Opéra, no 26. Paris, Editions Premières Loges, 1993, p23.
- ↑ MacDonald, Hugh. Carmen. In: The New Grove Dictionary of Opera. Macmillan, London & New York, 1997.
- ↑ 7.0 7.1 Georges Bizet. Carmen. Opéra comique en quatre actes. Critical Edition edited by Robert Didion. Ernst Eulenberg Ltd, 1992, 2003 (No.5 Habanera, p99).
- ↑ Dean Winton. The True 'Carmen'? (Review of : Carmen. Kritische Neuausgabe nach den Quellen von Fritz Oeser). The Musical Times, Vol. 106, No. 1473 (Nov 1965), pp. 846-855.