Bardd a hanesydd lleol oedd Huw Derfel, enw llawn Hugh Derfel Hughes (7 Mawrth 181621 Mai 1890). Roedd yn frodor o Landerfel, Sir Feirionnydd (Gwynedd), ond treuliodd ran sylweddol o'i oes yn byw yn Nhregarth ger Bethesda, lle gweithiai yn y chwarel. Roedd yn dad i'r llenor plant Hugh Brython Hughes (1848-1913), ei unig fab, ac yn daid i'r ysgolhaig enwog Ifor Williams.

Huw Derfel
FfugenwHuw Derfel Edit this on Wikidata
Ganwyd7 Mawrth 1816 Edit this on Wikidata
Llandderfel Edit this on Wikidata
Bu farw21 Mai 1890 Edit this on Wikidata
Bangor Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Galwedigaethbardd Edit this on Wikidata

Cyhoeddodd lyfr ar hanes y fro, Hynafiaethau Llandegai a Llanllechid. Ei gyfrol fwyaf unigryw yw Llawlyfr Carnedd Llywelyn (1864), y llawlyfr mynydd cyntaf yn y Gymraeg. Ffrwyth cystadleuaeth 'Llaw-lyfr i ben Carnedd Llewelyn, a'r mynyddoedd cylchynol' yn Eisteddfod Cymreigyddion Bethesda, 1864, oedd y llawlyfr, ac fe'i cyhoeddwyd yn y Cyfansoddiadau er nad oedd y gyfrol fuddugol.

Cyhoeddodd rywfaint o farddoniaeth yn null poblogaidd y dydd. Ei gyfrol fwyaf llwyddiannus oedd Blodeu'r Gân (1841).

Llyfryddiaeth

golygu
  • D. Ambrose Jones, Llenyddiaeth a Llenorion Cymreig y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg (Lerpwl, 1922)
  • Ioan Bowen Rees, Bylchau (Caerdydd, 1995). Ceir sôn am Huw Derfel a'i lawlyfr yn y bennod gyntaf, 'Llawlyfr Carnedd Llywelyn'.