Ieithoedd Tyrcaidd

Ieithoedd Tyrcaidd
Enghraifft o'r canlynol	teulu ieithyddol
Yn cynnwys	Common Turkic, Oghuric
Nifer y siaradwyr	300,000,000;
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Teulu ieithyddol sydd yn cynnwys o leiaf 35^[1] o ieithoedd yw'r ieithoedd Tyrcaidd neu'r ieithoedd Tyrcig a siaredir gan y bobloedd Dyrcig ar draws Ewrasia, yn Nwyrain Ewrop, y Cawcasws, Canolbarth Asia, Gorllewin Asia, Gogledd Asia (yn enwedig Siberia), a Dwyrain Asia. Tarddodd yr ieithoedd Tyrcaidd, ar ffurf y broto-Dyrceg, yng ngorllewin Tsieina a Mongolia,^[2] a lledaenodd i'r gorllewin, ar draws rhanbarth Tyrcestan a thu hwnt, yn sgil ymfudiadau'r bobloedd Dyrcig yn ystod y mileniwm cyntaf OC.^[3] Siaredir iaith Dyrcaidd yn frodorol gan ryw 170 miliwn o bobl, a chan gynnwys siaradwyr ail iaith mae mwy na 200 miliwn o bobl yn medru ieithoedd o'r teulu hwn.^[4]^[5] Tyrceg ydy'r iaith Dyrcaidd a chanddi'r nifer fwyaf o siaradwyr, ac mae ei siaradwyr brodorol yn Anatolia a'r Balcanau yn cyfri am ryw 40% o'r holl siaradwyr Tyrcaidd yn y byd.^[3]

Mae sawl ffordd o ddosbarthu'r ieithoedd Tyrcaidd, a fel rheol fe'i rhennir yn ddau gangen – yr ieithoedd Oghur a'r ieithoedd Tyrcaidd Cyffredin – a chwech neu saith is-gangen. O'r ieithoedd byw, Tsafasieg yw unig aelod y gangen Oghur; mae'r gangen Dyrcaidd Cyffredin yn cynnwys pob iaith Dyrcaidd byw arall, gan gynnwys yr is-ganghennau Oghuz, Kipchak, Karluk, Arghu, a Siberaidd. Nodweddir yr ieithoedd Tyrcaidd gan gytgord llafariaid, cyflyniad, a diffyg cenedl enwau.^[3] Rhennir cyd-ddealltwriaeth i raddau helaeth gan ieithoedd yr is-gangen Oghuz, gan gynnwys Tyrceg, Aserbaijaneg, Tyrcmeneg, Qashqai, Gagauz, a Gagauz y Balcanau, a hefyd Tatareg y Crimea, iaith Kipchak sydd wedi ei dylanwadu'n gryf gan dafodieithoedd Oghuz.^[6] Rhennir cyd-eglurder i raddau gan ieithoedd yr is-gangen Kipchak, yn enwedig y Gasacheg a'r Girgiseg. Gellir gwahaniaethu rhyngddynt yn seinegol tra bo'r eirfa a'r ramadeg yn hynod o debyg. Hyd at yr 20g, ysgrifennwyd y Gasacheg a'r Girgiseg drwy gyfrwng y ffurf lenyddol ar Tsagadai.^[7] Gellir dadlau bod elfen gref o gontiniwum tafodieithol yn perthyn ar draws y gwahanol ieithoedd Tyrcaidd.

Dengys yr ieithoedd Tyrcaidd gryn dipyn o debygrwydd i'r ieithoedd Mongolaidd, Twngwsaidd, Coreaidd, a Japonaidd. O'r herwydd, awgrymodd ambell ieithydd eu bod i gyd yn perthyn i'r teulu ieithyddol Altäig, ond bellach gwrthodir y dosbarthiad hwnnw gan ieithyddion hanesyddol, yn enwedig yn y Gorllewin.^[8]^[9] Am gyfnod, tybiwyd i'r ieithoedd Wralaidd berthyn i'r rheiny hefyd yn ôl y ddamcaniaeth Wral-Altäig.^[10]^[11]^[12] Fodd bynnag, nid oes digon o dystiolaeth i gytuno ar fodolaeth y naill macro-deulu ieithyddol na'r llall, a phriodolir cyd-nodweddion yr ieithoedd hynny i gyswllt iaith cynhanesyddol.

Dosbarthiad

Ieithoedd Oghur
- Tsafasieg
- Casareg†
- Bwlgareg†
Ieithoedd Tyrcaidd Cyffredin
- Ieithoedd Oghuz (De-orllewin)
  - Salareg
  - Oghuz y Gorllewin
    - Hen Dyrceg Anatolaidd†
      - Tyrceg Otomanaidd†
        Tyrceg
    - Aserbaijaneg
    - Gagauz
    - Gagauz y Balcanau
    - Pecheneg† (ansicr)
  - Oghuz y Dwyrain
    - Tyrcmeneg
    - Tyrceg Khorasan
  - Oghuz y De
    - Qashqai
- Ieithoedd Karluk (De-ddwyrain)
  - Karluk y Gorllewin
    - Wsbeceg
  - Karluk y Dwyrain
    - Wigwreg
    - Äynu
    - Ili Turki
    - Tsagadai†
    - Karakhanid
    - Khorezmian
- Ieithoedd Arghu
  - Khalaj
- Ieithoedd Kipchak (Gogledd-orllewin)
  - Kipchak–Bwlgar (Wralaidd, Wral-Caspiaidd)
    - Bashkir
    - Tatareg
    - Hen Datareg†
  - Kipchak–Cuman (Ponto-Caspiaidd)
    - Karachay-Balkar
    - Kumyk
    - Karaim
    - Krymchak
    - Urum
    - Tatareg y Crimea
    - Cuman†
  - Kipchak–Nogai (Aralo-Caspiaidd)
    - Casacheg
    - Karakalpak
    - Tatareg Siberia
    - Nogai
  - Cirgiseg–Kipchak
    - Cirgiseg
  - Kipchak y De
    - Fergana Kipchak†
- Ieithoedd Siberaidd (Gogledd-ddwyrain)
  - Siberaidd Gogleddol
    - Yakut/Sakha
    - Dolgan
  - Siberaidd Deheuol
    - Sayan
      - Twfaneg
      - Tofa
    - Yenisei
      - Khakas
      - Fuyü Gïrgïs
      - Shor
      - Wigwreg y Gorllewin
    - Chulym
    - Altäeg
    - Hen Dyrceg
      - Tyrceg Orkhon†
      - Hen Wigwreg†

Gweler hefyd

Continiwm tafodiaith
Cyd-ddeallusrwydd ieithyddol

Cyfeiriadau

↑ Dybo A.V. (2007). "ХРОНОЛОГИЯ ТЮРКСКИХ ЯЗЫКОВ И ЛИНГВИСТИЧЕСКИЕ КОНТАКТЫ РАННИХ ТЮРКОВ" [Chronology of Turkish Languages and Linguistic Contacts of Early Turks] (PDF) (yn Rwseg). t. 766. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2005-03-11. Cyrchwyd 2020-04-01.
↑ Janhunen, Juha (2013). "Personal pronouns in Core Altaic". In Martine Irma Robbeets; Hubert Cuyckens (gol.). Shared Grammaticalization: With Special Focus on the Transeurasian Languages. t. 223. ISBN 9789027205995.
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 Katzner, Kenneth (March 2002). Languages of the World, Third Edition. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd. ISBN 978-0-415-25004-7.
↑ Brigitte Moser, Michael Wilhelm Weithmann, Landeskunde Türkei: Geschichte, Gesellschaft und Kultur, Buske Publishing, 2008, p.173
↑ Deutsches Orient-Institut, Orient, Vol. 41, Alfred Röper Publushing, 2000, p.611
↑ "Language Materials Project: Turkish". UCLA International Institute, Center for World Languages. Chwefror 2007. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 11 Hydref 2007. Cyrchwyd 26 Ebrill 2007.
↑ Robert Lindsay. Mutual Intelligibility Among the Turkic Languages. https://www.academia.edu/4068771.
↑ Vovin, Alexander (2005). "The end of the Altaic controversy: In memory of Gerhard Doerfer". Central Asiatic Journal 49 (1): 71–132. JSTOR 41928378.
↑ Georg, Stefan; Michalove, Peter A.; Ramer, Alexis Manaster; Sidwell, Paul J. (1999). "Telling general linguists about Altaic". Journal of Linguistics 35 (1): 65–98. doi:10.1017/S0022226798007312. JSTOR 4176504. https://archive.org/details/sim_journal-of-linguistics_1999-03_35_1/page/65.
↑ Sinor, 1988, p.710
↑ George van DRIEM: Handbuch der Orientalistik. Volume 1 Part 10. BRILL 2001. Page 336
↑ M. A. Castrén, Nordische Reisen und Forschungen. V, St.-Petersburg, 1849

[Dybo-1] Dybo A.V. (2007). "ХРОНОЛОГИЯ ТЮРКСКИХ ЯЗЫКОВ И ЛИНГВИСТИЧЕСКИЕ КОНТАКТЫ РАННИХ ТЮРКОВ" [Chronology of Turkish Languages and Linguistic Contacts of Early Turks] (PDF) (yn Rwseg). t. 766. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2005-03-11. Cyrchwyd 2020-04-01.

[Janhunen-2] Janhunen, Juha (2013). "Personal pronouns in Core Altaic". In Martine Irma Robbeets; Hubert Cuyckens (gol.). Shared Grammaticalization: With Special Focus on the Transeurasian Languages. t. 223. ISBN 9789027205995.

[LanguagesOfTheWorld-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 Katzner, Kenneth (March 2002). Languages of the World, Third Edition. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd. ISBN 978-0-415-25004-7.

[4] Brigitte Moser, Michael Wilhelm Weithmann, Landeskunde Türkei: Geschichte, Gesellschaft und Kultur, Buske Publishing, 2008, p.173

[5] Deutsches Orient-Institut, Orient, Vol. 41, Alfred Röper Publushing, 2000, p.611

[Language_Materials_Project-6] "Language Materials Project: Turkish". UCLA International Institute, Center for World Languages. Chwefror 2007. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 11 Hydref 2007. Cyrchwyd 26 Ebrill 2007.

[:6-7] Robert Lindsay. Mutual Intelligibility Among the Turkic Languages. https://www.academia.edu/4068771.

[8] Vovin, Alexander (2005). "The end of the Altaic controversy: In memory of Gerhard Doerfer". Central Asiatic Journal 49 (1): 71–132. JSTOR 41928378.

[9] Georg, Stefan; Michalove, Peter A.; Ramer, Alexis Manaster; Sidwell, Paul J. (1999). "Telling general linguists about Altaic". Journal of Linguistics 35 (1): 65–98. doi:10.1017/S0022226798007312. JSTOR 4176504. https://archive.org/details/sim_journal-of-linguistics_1999-03_35_1/page/65.

[10] Sinor, 1988, p.710

[DRIEM_2001._Page_336-11] George van DRIEM: Handbuch der Orientalistik. Volume 1 Part 10. BRILL 2001. Page 336

[12] M. A. Castrén, Nordische Reisen und Forschungen. V, St.-Petersburg, 1849

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]