John Bruton
Roedd John Gerard Bruton (Gwyddeleg: Seán de Briotún) (18 Mai 1947 –6 Chwefror 2024) yn wleidydd o Iwerddon, a fu'n taoiseach (Prif Weinidog) Gweriniaeth Iwerddon o 15 Rhagfyr 1994 i 26 Mehefin 1997. Bu hefyd yn llysgennad yr Undeb Ewropeaidd i Unol Daleithiau America.[1]
| John Bruton | |
|---|---|
 | |
| Taoiseach | |
| Yn ei swydd 15 Rhagfyr 1994 – 26 Mehefin 1997 | |
| Arlywydd | Mary Robinson |
| Tánaiste | Dick Spring |
| Rhagflaenwyd gan | Albert Reynolds |
| Dilynwyd gan | Bertie Ahern |
| Llysgennad yr Undeb Ewropeaidd i Unol Daleithiau America | |
| Yn ei swydd 24 Tachwedd 2004 – 31 Hydref 2009 | |
| Arlywydd | José Manuel Barroso |
| Rhagflaenwyd gan | Günter Burghardt |
| Dilynwyd gan | Angelos Pangratis (Acting) |
| Arweinydd yr Wrthblaid | |
| Yn ei swydd 26 Mehefin 1997 – 9 Chwefror 2001 | |
| Arlywydd | Mary Robinson Mary McAleese |
| Taoiseach | Bertie Ahern |
| Rhagflaenwyd gan | Bertie Ahern |
| Dilynwyd gan | Michael Noonan |
| Yn ei swydd 20 Tachwedd 1990 – 15 Rhagfyr 1994 | |
| Arlywydd | Patrick Hillery Mary Robinson |
| Taoiseach | Charles Haughey Albert Reynolds |
| Rhagflaenwyd gan | Alan Dukes |
| Dilynwyd gan | Bertie Ahern |
| Arweinydd Fine Gael | |
| Yn ei swydd 21 Tachwedd 1990 – 9 Chwefror 2001 | |
| Dirprwy | Peter Barry Nora Owen |
| Rhagflaenwyd gan | Alan Dukes |
| Dilynwyd gan | Michael Noonan |
| Dirprwy Arweinydd Fine Gael | |
| Yn ei swydd 26 Mawrth 1987 – 20 Tachwedd 1990 | |
| Arweinydd | Alan Dukes |
| Rhagflaenwyd gan | Peter Barry |
| Dilynwyd gan | Peter Barry |
| Minister for the Public Service | |
| Yn ei swydd 20 Ionawr 1987 – 10 Mawrth 1987 | |
| Taoiseach | Garret FitzGerald |
| Rhagflaenwyd gan | Ruairi Quinn |
| Dilynwyd gan | Alan Dukes |
| Minister for Finance | |
| Yn ei swydd 14 Chwefror 1986 – 10 Mawrth 1987 | |
| Taoiseach | Garret FitzGerald |
| Rhagflaenwyd gan | Alan Dukes |
| Dilynwyd gan | Ray MacSharry |
| Yn ei swydd 30 Mehefin 1981 – 9 Mawrth 1982 | |
| Taoiseach | Garret FitzGerald |
| Rhagflaenwyd gan | Gene Fitzgerald |
| Dilynwyd gan | Ray MacSharry |
| Minister for Industry, Trade, Commerce and Tourism | |
| Yn ei swydd 13 Rhagfyr 1983 – 14 Chwefror 1986 | |
| Taoiseach | Garret FitzGerald |
| Rhagflaenwyd gan | Garret FitzGerald (Acting) |
| Dilynwyd gan | Michael Noonan |
| Minister for Industry and Energy | |
| Yn ei swydd 14 Rhagfyr 1982 – 13 Rhagfyr 1983 | |
| Taoiseach | Garret FitzGerald |
| Rhagflaenwyd gan | Albert Reynolds |
| Dilynwyd gan | Dick Spring |
| Parliamentary Secretary to the Minister for Education | |
| Yn ei swydd 14 Mawrth 1973 – 25 Mai 1977 | |
| Taoiseach | Liam Cosgrave |
| Rhagflaenwyd gan | Bobby Molloy |
| Dilynwyd gan | Jim Tunney |
| Parliamentary Secretary to the Minister for Industry and Commerce | |
| Yn ei swydd 14 Mai 1973 – 25 Mai 1977 | |
| Taoiseach | Liam Cosgrave |
| Rhagflaenwyd gan | Gerry Collins |
| Dilynwyd gan | Máire Geoghegan-Quinn |
| Teachta Dála | |
| Yn ei swydd June 1969 – 31 Hydref 2004 | |
| Etholaeth | Meath |
| Manylion personol | |
| Ganwyd | John Gerard Bruton 18 Mai 1947 Dunboyne, County Meath, Ireland |
| Cenedligrwydd | Gwyddel |
| Plaid wleidyddol | Fine Gael |
| Priod | Finola Bruton (m. 1978) |
| Perthnasau | Richard Bruton (Brother) |
| Plant | 3 |
| Rhieni |
|
| Addysg | Clongowes Wood College |
| Alma mater | |
| Galwedigaeth | |
| Gwefan | Official website |
Ganed ef yn Dunboyne, County Meath, i deulu amaethu Catholig cyfoethog. Noda Oliver Coogan yn ei lyfr, 'Politics and War in Meath 1913–23' i'w daid wrthod i'r helfa cadnoid gan y teuluoedd Eingl-Wyddelig lleol, tramgwyddo ei dir adeg Rhyfel Annibyniaeth. Cyfeirir ato fel Taoiseach lwcus am y ffordd yr enillodd rym ac oherwydd i economi Iwerddon brasgamu i'r cyfnod 'Celtic Tiger' yn ystod ei gyfnod fel arweinydd.
Addysg
golyguGraddiodd o ysgol yr Iesuwyr Coleg Clongowes Wood, astudiodd economeg yng Ngholeg Prifysgol Dulyn a'r gyfraith yn y King's Inns, gan ddod yn fargyfreithiwr yn 1970.[2] Bu'n ymwneud â gwleidyddiaeth Fine Gael yn ddyn ifanc, gan ymuno â hi ym 1965.
Gyrfa wleidyddol
golygu.jpg)
Ym 1969 fe'i hetholwyd i senedd Iwerddon, Dáil Éireann, am y tro cyntaf. Fe'i ail-etholwyd yn llwyddiannus yn etholiadau 1973, 1977, 1981, 1982, Tachwedd 1982, 1987, 1989, 1992, 1997 a 2002, gan wasanaethu fel Teacht Dala yn nhŷ isaf Senedd Iwerddon.[3]
Yn 1973 - 1977 bu'n ysgrifennydd seneddol. O fis Mehefin 1981 i fis Mawrth 1982 bu'n Weinidog Cyllid. O fis Rhagfyr 1982 i fis Rhagfyr 1983 bu'n Weinidog Diwydiant ac Ynni, yna'r Gweinidog Diwydiant, Masnach a Thwristiaeth (tan fis Chwefror 1986), y Gweinidog Cyllid (tan fis Ionawr 1987) a'r Gweinidog Gwasanaethau Cyhoeddus (tan fis Mawrth 1987). Yn 1990 daeth yn llywydd newydd plaid Fine Gael gan gymryd lle Alan Dukes fel arweinydd. [4]
Taoiseach, Prif Weinidog Iwerddon
golyguAr ôl etholiadau 1992, daeth Fine Gael yn wrthblaid. Fodd bynnag, yn dilyn anghytuno o fewn clymblaid llywodraethol Albert Reynolds Fianna Fail a Plaid Lafur Iwerddon yn 1994, llwyddodd Burton i greu llywodraeth newydd, 'yr enfys, yn cynnwys Fine Gael, y Blaid Lafur a'r Chwith Democrataidd. Yn 47 oed Burton oedd taoiseach ifancaf Iwerddon ar y pryd (nes i Leo Varadkar ddod yn Taoiseach yn 2017). Dyma'r tro cyntaf i Iwerddon gael prif weinidog newydd heb gynnal Etholiad Cyffredinol. Daliodd swydd y Taoiseach ac arweinydd Llywodraeth yr enfys o fis Rhagfyr 1994 i fis Mehefin 1997. Yn ystod y cyfnod hwn, ymhlith pethau eraill, bu'n arwain Llywyddiaeth Iwerddon yr Undeb Ewropeaidd, yn ystod trafodaethau ar y Pact Sefydlogrwydd a Thyfiant.[5]
Yn 2001, ymddiswyddodd fel pennaeth y Fine Gael. Bu'n aelod o'r senedd, a'i gynrychioli yn y Confensiwn Ewropeaidd.[6] Yn 2004, ymddiswyddodd o fandad y dirprwy. O fis Rhagfyr 2004 i fis Hydref 2009, roedd yn Llysgennad yr Undeb Ewropeaidd i'r Unol Daleithiau.[7]
Roedd disgwyl i Fine Gael ennill etholiad 1997, ond er i'r blaid wneud yn dda, collodd Llafur dir. Yn y pendraw, sefydlwyd llywodraeth newydd rhwng Fianna Fail a'r Progressive Democrats o dan arweinyddiaeth Bertie Ahern ac ymddiswyddodd Burton yn 2001.
Nodweddion ei Brif Weinidogaeth
golyguCytunwyd i lywodraeth yr enfys fod yn un llwyddiannus, gyda chydweithio agos rhwng Bruton ac arweinydd y Blaid Lafur, Dick Spring a Proinsias de Rossa o'r Chwith Democrataidd. Daeth Bruton o draddodiad Plaid Seneddol Iwerddon, a hongiai darlun o John Redmond yn ei swyddfa - y dyn a gollodd i don gweriniaethol Sinn Fein wedi Gwrthryfel y Pasg. Ond roedd hefyd portread o Seán Lemass, dyn, a dybiau Bruton i fod yn Brif Weinidog mwyaf effeithiol y wladwriaeth, er ei fod yn aelod o Fianna Fail.
O dan Lywodraeth yr Enfys, pasiwyd Refferendwm a newidiodd Cyfansoddiad y Weriniaeth gan roi rhai hawliau i gyplau priod ysgaru o fewn cyfyngderau. Roedd y refferendwm ar 24 Tachwedd 1995 gyda'r bleidlais yn agos tu hwnt; 818,842 (50.28%) o blaid newid y cyfansoddiad, a 809,728 (49.72%) yn erbyn. Daeth yn ddeddf gwlad ar 17 Mehefin 1996.[8]
Gwelwyd datblygiadau tuag at cymodi a rhoi trefn cyfansoddiadol newydd rhwng Gogledd Iwerddon, y Weriniaeth a Phrydain gyda lansio 'Dogfen Fframwaith' Eingl-Wyddelig ym mis Chwefror 1995 gyda Phrif Weinidog Prydain, John Major. Er i'r cyn Taoisech, Albert Reynolds ei alw'n 'John Unionist' roedd yn feirniadol iawn o benderfyniad Prydain i beidio ymwneud gyda Sinn Fein yn ystod cadoediad yr IRA rhwng 1994-97.
Yn ystod ei gyfnod hefyd, fe groesawyd Tywysog Charles i'r Iwerddon. Dyma'r ymweliad gyntaf gan aelod o deulu brenhinol Lloegr i'r Iwerddon ers 1912.
Yn dilyn llofruddio'r newyddiadurwraig, Veronica Guerin, sefydlodd ei Lywodraeth y Criminal Assets Bureau.
Personol
golyguRoedd yn briod â Finola Bruton, mae ganddo bedwar o blant.[9] Roedd yn frawd i'r gwleidydd Richard Bruton.
Dolenni
golyguCyfeiriadau
golygu- ↑ "Former Taoiseach John Bruton has died, aged 76". Irish Independent (yn Saesneg). 6 Chwefror 2024. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Chwefror 2024. Cyrchwyd 6 Chwefror 2024.
- ↑ https://www.britannica.com/biography/John-Bruton
- ↑ https://electionsireland.org/candidate.cfm?id=2954
- ↑ https://electionsireland.org/candidate.cfm?id=2954
- ↑ https://web.archive.org/web/20090502011733/http://www.washdiplomat.com/ambprof/Euro_union.html
- ↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-10-08. Cyrchwyd 2016-10-08.
- ↑ https://www.britannica.com/biography/John-Bruton
- ↑ https://www.rte.ie/archives/2015/1123/748645-divorce-referendum/
- ↑ https://web.archive.org/web/20090502011733/http://www.washdiplomat.com/ambprof/Euro_union.html