John Forbes Nash, Jr.

Mathemategydd o'r Unol Daleithiau oedd John Forbes Nash, Jr. (13 Mehefin 1928 – 23 Mai 2015). Enillodd Wobr Economeg Nobel ym 1994, gyda Reinhard Selten a John Harsanyi, am ei waith arloesol mewn damcaniaeth gemau. Roedd yn byw gyda chyflwr sgitsoffrenia.

John Forbes Nash, Jr.
Ganwyd	13 Mehefin 1928  Bluefield
Bu farw	23 Mai 2015  o damwain car  Monroe Township
Man preswyl	West Windsor Township
Dinasyddiaeth	UDA
Addysg	gradd baglor, Doethur mewn Athrawiaeth
Alma mater	Prifysgol Princeton Sefydliad Technoleg Carnegie Bluefield University
ymgynghorydd y doethor	Albert W. Tucker
Galwedigaeth	mathemategydd, economegydd, academydd
Cyflogwr	Sefydliad Technoleg Massachusetts Prifysgol Princeton RAND Corporation
Adnabyddus am	cydbwysedd Nash, Nash blowing-up, Nash embedding theorem, Nash–Moser theorem, Nash–Kuiper theorem, Nash-Williams theorem, Hilbert's nineteenth problem, Nash functions
Tad	John Forbes Nash, Sr.
Priod	Alicia Nash, Alicia Nash
Gwobr/au	Gwobr Economeg Nobel, Gwobr Damcaniaeth John von Neumann, Gwobr Abel, doethuriaeth anrhydeddus o Brifysgol Genedlaethol Kapodistrian, Athen, Cymrawd y Gymdeithas Econometrig, Steele Prize for Seminal Contribution to Research, honorary doctor of the Hong Kong Polytechnic University, Fellow of the American Mathematical Society
llofnod

Bywyd Cynnar

Cafodd Nash ei eni ar 13 Mehefin, 1928, yn Bluefield, West Virginia. Roedd ei dad, John Forbes Nash Sr, yn beiriannydd trydanol a'i fam Margaret Virginia (née Martin) yn athrawes cyn priodi.

Addysg

Enillodd ysgoloriaeth Westinghouse i astudio yn Sefydliad Technoleg Carnegie gan raddio gyda Bagloriaeth yn y Gwyddorau a gradd Meistr ym 1948. O Pittsburgh aeth i Brifysgol Princeton lle bu'n gweithio ar ei ddamcaniaeth cydbwysedd. Cafodd Ph.D. ym 1950 gyda thraethawd hir ar gemau nad ydynt yn gydweithredol. Roedd ei draethawd ymchwil, a ysgrifennwyd dan oruchwyliaeth Albert W. Tucker, yn cynnwys priodweddau'r hyn a fyddai'n cael eu hadnabod yn niweddarach fel ecwilibriwm Nash.

Gyrfa

Tra'n fyfyriwr cafodd ei benodi yn ymchwilydd ran amser gyda'r RAND Corporation (melin drafod ddielw sydd yn cynnig ymchwil a dadansoddiad i Luoedd Arfog yr Unol Daleithiau), ond wedi cael ei arestio am ddinoethi anweddus mewn ymgyrch erlyn gwrywgydwyr yn Santa Monica, collodd e'i gliriad diogelwch a chafodd ei ddiswyddo gan RAND Corporation, er i'r cyhuddiadau yn ei erbyn cael eu gollwng yn y pendraw.

Ym 1951 cafodd Nash ei benodi fel athro yn adran mathemateg Sefydliad Technoleg Massachusetts (MIT).

Cyhoeddodd nifer o bapurau academaidd o bwys yn ystod y cyfnod, gan gynnwys:

• "Equilibrium Points in N-person Games", cyhoeddwyd yn Proceedings of the National Academy of Sciences (USA) (1950);
• "The Bargaining Problem" (1950) yn Econometrica
• "Two-person Cooperative Games" (1953), yn Econometrica.
• "Real algebraic manifolds", (1952) Ann. Math. 56 (1952), 405 – 421.

Bywyd Personol

Bu Nash mewn perthynas all briodasol gyda Eleanor Stier, nyrs a fu'n gofalu am dano, cawsant fab, John David Stier, ond torrodd y berthynas ar ôl i Nash cael gwybod ei bod hi'n feichiog.

Ym 1957 priododd Alicia Lopez-Harrison de Lardé, bu iddynt un mab. Cawsant ysgariad ym 1963 oherwydd y pwysau a rhoddwyd ar y briodas gan salwch Nash, ond pan nad oedd yn derbyn triniaeth yn yr ysbyty roedd yn parhau i fyw gyda hi fel byrddiwr. Ail ymbriodasant yn 2001.

Salwch

Tua diwedd y 1950au dechreuodd Nash dangos symptomau o baranoia, roedd yn credu bod pawb a wisgai tei coch yn Gomiwnydd a oedd yn cynllwyno yn ei erbyn a bu'n ysgrifennu llythyrau i Lysgenhadon Tramor yn yr UDA yn eu cyhuddo o geisio dymchwel llywodraeth yr UDA . Bu i broblemau seicolegol Nash croesi i mewn i'w bywyd proffesiynol wrth roi darlith y Gymdeithas Mathemategol Americanaidd ym Mhrifysgol Columbia yn 1959. Er bod y ddarlith i fod ar bwnc Damcaniaeth Riemann, roedd yn gwbl annealladwy, daeth ei gydweithwyr yn y gynulleidfa i sylweddoli ar unwaith bod rhywbeth mawr o'i le. Cafodd ei ddanfon i ysbyty seiciatrig yn fuan wedyn lle canfuwyd ei fod yn ddioddef o sgitsoffrenia, a bu mewn ac allan o'r ysbyty hyd 1970.

Cydnabyddiaeth

Er i'r dyn ei hun cael ei anghofio wedi ei draddodiad i'r ysbyty meddwl roedd ei ddoethuriaeth a'i bapurau yn cael eu dyfynnu'n aml mewn gweithiau academaidd. Gyda dyfodiad y we, dechreuodd Nash ymuno â fforymau e-bost ar fathemateg yn niwedd y 1980au, a sylweddolodd aelodau'r fforymau eu bod yn cyd-drafod efo Y John Nash o'r 1950au, yr oeddent wedi ei ddyfynnu yn eu traethodau doethur hwy; gan hynny bu ymgyrch i gydnabod ei waith a'i gyfraniad a arweiniodd at ddyfarnu Gwobr Nobel yr Economi iddo ym 1994.

Derbyniodd Nash Doethuriaeth mewn Gwyddoniaeth a Thechnoleg, er anrhydedd, o Brifysgol Carnegie Mellon ym 1999, gradd er anrhydedd mewn Economeg o Brifysgol Napoli Federico II yn 2003; Doethuriaeth er anrhydedd mewn economeg o Brifysgol Antwerp yn 2007. Yn 2012 cafodd ei ethol yn gymrawd o Gymdeithas Mathemategol America. Ar 19 Mai, 2015, Cyflwynwyd iddo Wobr Abel 2015 gan y Brenin Harald V o Norwy mewn seremoni yn Oslo.

Cydnabyddiaeth ddiwylliannol

Cyhoeddodd Sylvia Nasar bywgraffiad o Nash, A Beautiful Mind, a gyhoeddwyd yn 1998. Cafodd ffilm o'r un enw wedi ei selio ar y llyfr ei ryddhau yn 2001, wedi ei gyfarwyddo gan Ron Howard a gyda Russell Crowe yn chwarae rhan Nash.

Marwolaeth

Bu farw Nash a'i wraig Alicia mewn damwain modur yn New Jersey 23 Mai, 2015; roedd yn 86 mlwydd oed.

Dolenni allanol

Comin Wikimedia

Mae gan Gomin Wikimedia
gyfryngau sy'n berthnasol i:

John Forbes Nash

• Autobiography at the Nobel Prize website
• Nash's home page at Princeton
• John Forbes Nash Jr Information Archifwyd 2007-09-26 yn y Peiriant Wayback
• Nash FAQ Archifwyd 2007-07-16 yn y Peiriant Wayback from Princeton's Mudd Library, including a copy of his dissertation in PDF format
• Beautiful mind, unconventional matter Archifwyd 2003-02-25 yn y Peiriant Wayback, a 2001 Daily Princetonian interview
• PBS documentary Archifwyd 2017-02-18 yn y Peiriant Wayback
• John Nash speaks out about alleged bisexuality Archifwyd 2002-12-19 yn y Peiriant Wayback