Kurrent

Kurrent
Enghraifft o'r canlynol	Ysgrifen redeg, bicameral script, sgript naturiol, handwriting style
Iaith	Almaeneg
Daeth i ben	Ionawr 1941
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Ffont, neu sgript, llawysgrifen ac argraffu yw Kurrent a ddaeth i'w hadnabod fel y ffurf Almaenig o ysgrifennu.

Ffurf o ysgrifen redeg yw Kurrent. Daw'r enw o'r Lladin currere ("redeg"). Adnebir y ffont weithiau fel Kurrentschrift neu Alte Deutsche Schrift ("hen sgript Almaeneg"). Defnyddiwyd addasiadau o'r Kurrent o'r Oesoedd Canol hyd at 1941 pan penderfynwyd y Natsiaid cael gwared arni a defnyddio'r sgript Ladin, neu Sans-serif, o'i roi enw arall arni. Lladin neu Antiqua yw'r sgript a ddefnyddwyd ar draws y rhan fwyaf o Ewrop gan gynnwys Gwledydd Prydain.

Yr addasiad, neu esblygiad olaf ar y ffont Kurrent oedd ffont Sütterlin, neu'r Sütterlinschrift yn Almaeneg.

Hanes golygu

Addasiad ar sgript Gothig (a elwir hefyd yn Fraktur neu Blackletter) yw Kurrent. Dyma oedd prif ffont argraffu yn yr Oesoedd Canol fel gwelir o hen argraffiadau o lyfrau Cymraeg a Saesneg y cyfnod. Datblygwyd Kurrent yn yr 16g allan o'r ffont 'Bastard'. Defnyddir y term 'Fraktur' i ddisgrifio natur yr broses o ysgrifennu, hynny yw, rhaid torri llif y llawysgrifen wrth ysgrifennu llythyren yn hytrach na gwneud un llif parhaus fel ceir mewn ffontiau a ddaeth i'w adnabod fel Lladin neu Antiqua a ddefnyddiwyd mewn ieithoedd eraill megis rhai Romans, Cymraeg a Saesneg.

Kurrent daeth i fod yn brif ysgrifen cyfathrebu mewn llythyrau personol a swyddogol yn y byd Almaeneg.

Er i ieithoedd eraill, megis Ffrangeg, Saesneg neu Eidaleg fabwysiadu ffurfiau ar ffont 'Antiqua' neu 'Lladin, yn ystod yr 17g a'r 18g daliodd yr Almaeneg i ddefnyddio Gothig. Defnyddiwyd hi hefyd yn Norwy a Denmarc nes 1875.

Serch hynny, byddai ysgrifenwyr yn defnyddio Kurrent wrth ysgrifennu yn Almaeneg ond ffont crwn (cursive) Lladin, Antiqua wrth ysgrifennu mewn iaith arall. Byddai geiriadur Saesneg-Almaeneg, er enghraifft yn cynnwys geiriau Saesneg mewn ffont Lladin ond geiriau Almaeneg mewn Kurrent.

Yr Ugeinfed Ganrif golygu

Yn 1911 penodwyd dylunydd graffig o'r enw Ludwig Sütterlin i ddatblygu ffont i'w ddefnyddio yn ysgolion talaith Prwsia. Y bwriad oedd i greu ffont symlach na'r Kurrent blaenorol. Mabwysiadwyd y Sütterlinschrift (ffont Sütterlin) yn 1915 a lledodd yn ystod yr 1920 ar draws yr Almaen. Dyma oedd y ffurf swyddogol a ddysgwyd i blant sut oedd ysgrifennu yn yr Almaeneg. Gydag hyn daeth y defnydd o'r term 'Kurrent' allan o ddefnydd wrth i bobl arddel Sütterlinschrift, neu Sütterlin, fel y modd o ysgrifennu. Ni fabwysiadwyd Sütterlin yn Awstria, parhawyd i ddefnyddio'r Kurrent blaenorol.

Am amryw resymau, anhoffter Hitler o'r sgript Fraktur, anhwylustod argraffu, anallu trigolion gwledydd wedi eu goresgyn gan y Reich Natsiaid i ddarllen y sgript, cafwyd gwared ar Sütterlin a'r sgrip Kurrent yn ystod y Ail Ryfel Byd. Cyhoeddodd yr arweinydd Natsiaidd, Martin Bormann, ddeddf ar 3 Ionawr 1941 yn dileu defnydd o Sütterlin neu Kurrent mewn deunydd print ac yna ar 1 Medi 1941 cafwyd gwared arni fel modd o ddysgu plant i ysgrifennu. Mabwysiadwyd beth a elwyd yn 'deutsche Normalschrift' y ffont Lladin, Antiqua.

Gydag hyn daethpwyd i ben ar yr hyn a elwyd yn Dadl Antiqua-Fraktur, dadl tanbaid dros sut oedd ysgrifennu'r iaith Almaeneg, a dadl a barhaodd trwy gydol yr 19g a dechrau'r 20g.

Arddull golygu

Mae'r Kurrentschrift yn gwyro i'r dde gyda bwâu ar y llythrennau dyrchafol (mynd uwchben llinell anweledig ganolig y ffont mewn teipograffeg). Rhoir coesau hir disgynedig i'r llythrennau 'f' ac 's' megis mewn ffontiau hŷn. Mae'r llythrennau 'h' a 'z' yn cynnwys lŵp wrth droed y lythyren. Mae'r 'e fach' yn anghyfarwydd a dryslyd i'r darllenydd cyfoes, Lladin Antiqua gan ei fod mor debyg i'r 'n'. O'r hen ffurf yma o'r 'e' y daw ffurf yr umlaut a roi'r uwchben llythrennau Almaeneg. Os na fydd y gallu gan argraffydd i ddefnyddio umlaut, y confensiwn hyd heddiw yw roi e ar ôl y llefariad e.e. ae, oe, ue ar gyfer ä, ö, ü.

Ceir hefyd glymlythrennau ar gyfer ch, sch, tz (gw. delwedd uchod dde). A gwelir yr Eszet, yr ß, llythyren unigryw yr Almaeneg.

Gan fod y llythrennau 'n' ac 'u' hefyd yn edrych mor debyg, rhoi'r bwa dros yr u i'w amlygu. Rhoir hefyd llinell syth uwchben 'm' ac 'n' er mwyn dynodi dyblu'r llythrennau.

b B
f F
ſ s S
h H
z Z
e E
n N
u U

Esiamplau golygu

Llofnod Wilhelm Busch (undatiert, etwa Ende 19. Jahrhundert)
Cardyn post o 1905 'Cyfarchion o Bielitz'. Bielitz yn Almaeneg (Bielsko-Biała yn y Pwyleg), tref yn Awstria-Hwngari ar y pryd, ond Gwlad Pŵyl bellach. Bachgen o flaen bwrdd du gyda'r sgrifen yn Fraktur ond enw'r mynydd, Klimczok yn cynnwys yr ffurf 'Lladin' o'r cz.
Cartref Plant trefol yn Esslingen am Neckar (cofnodwyd 2006)

Cyfeiriadau golygu

Eginyn erthygl sydd uchod am deipograffeg. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.