Lisa Della Casa
Roedd Lisa Della Casa (2 Chwefror 1919 – 10 Rhagfyr 2012) yn soprano operatig o'r Swistir a edmygir fwyaf am ei dehongliadau o arwresau mawr mewn operâu gan Wolfgang Amadeus Mozart a Richard Strauss, ac o lieder Almaeneg.
| Lisa Della Casa | |
|---|---|
.jpg) | |
| Ganwyd | 2 Chwefror 1919  Burgdorf |
| Bu farw | 10 Rhagfyr 2012 o clefyd Münsterlingen |
| Label recordio | Decca Records |
| Dinasyddiaeth |  Y Swistir |
| Galwedigaeth | canwr opera |
| Math o lais | soprano |
| Gwobr/au | Commandeur des Arts et des Lettres, Swiss Grand Prix for performing arts / Hans Reinhart Ring |
Cefndir
golyguGaned Della Casa yn Burgdorf, y Swistir yn ferch i Francesco Della Casa a Margarete (née Mueller). Dechreuodd astudio canu yn 15 oed yng Nghonservatoire Zurich, ac roedd ei hathrawon yn cynnwys Margarete Haeser.[1]
Gyrfa
golyguGwnaeth ei début operatig yn rôl y teitl o opera Puccini Madama Butterfly yn Theatr Ddinesig Solothurn-Biel ym 1940. Ymunodd ag ensemble Tŷ Opera Ddinesig Zurich ym 1943 (gan aros yno tan 1950) ac yn canu gwahanol rannau, megis Brenhines y Nos yn Y Ffliwt Hud gan Mozart a Dorabella yn Così fan tutte. Canodd ran Zdenka ym mherfformiad o Arabella gan Richard Strauss yn Nhŷ Opera Dinesig Zurich.[2] Perfformiodd yng Ngŵyl Salzburg am y tro cyntaf ym 1947, lle canodd Zdenka eto mewn cynhyrchiad gyda Maria Reining a Hans Hotter yn serennu.[3] Yr un flwyddyn gwnaeth ei ymddangosiad cyntaf yn Nhŷ Opera Taleithiol Fienna, gan ganu rhan Nedda yn Pagliacci Leoncavallo. Ym 1949, gwnaeth ei ymddangosiad cyntaf yn La Scala ym Milan fel Sophie yn Der Rosenkavalier gan Strauss a Marzelline yn Fidelio gan Beethoven. Ceisiodd Victor de Sabata, cyfarwyddwr cerdd La Scala bryd hynny, ei pherswadio i symud i La Scala, ond dewisodd aros yn Fienna.
Gwnaeth Della Casa ei ymddangosiad cyntaf ym Mhrydain yn canu rhan yr Iarlles Almaviva yn Le nozze di Figaro yng Ngŵyl Glyndebourne Aeth ymlaen i ganu rôl y teitl yn Arabella am y tro cyntaf, yn Nhŷ Opera Taleithiol Bafaria ym Munich ym 1951. Daeth yn rôl llofnod iddi. Canodd Eva yn Die Meistersinger von Nürnberg gan Wagner yng Ngŵyl Bayreuth ym 1952, yn yr hyn a brofodd i fod ei hunig ymddangosiad yn Bayreuth.[4]
Ym 1953, canodd Della Casa Arabella ym mherfformiadau Cwmni Opera Taleithiol Bafaria yn Nhŷ Opera Brenhinol Llundain, a chanodd y rhan o Octavian yn Der Rosenkavalier am y tro cyntaf, yng Ngŵyl Salzburg. Ar 20 Tachwedd 1953, gwnaeth ei ymddangosiad cyntaf yn y Tŷ Opera Metropolitan yn Efrog Newydd (y Met) fel yr Iarlles Almaviva yn Le nozze di Figaro. Ers ei hymddangosiad cyntaf, canodd gyfanswm o 173 o berfformiadau opera cyflawn yn y Met tan ei pherfformiad olaf yno ar 9 Rhagfyr 1967 fel yr Iarlles Almaviva eto.
Ym 1955, canodd y rhan y Marschallin yn Der Rosenkavalier Richard Strauss am y tro cyntaf; roedd hyn mewn cyfres o berfformiadau i ddathlu agoriad Tŷ Opera Taleithiol Fienna ar ôl i'r tŷ ailagor wedi atgyfeiriadau. Roedd Gŵyl Salzburg yn un o'r lleoliadau pwysicaf yn ei gyrfa. Canodd Ariadne yn Ariadne auf Naxos gan Strauss a Donna Elvira yn Don Giovanni gan Mozart ym 1954, (unwaith eto) Donna Elvira ym 1956, Chrysothemis yn Elektra Strauss a'r Iarlles Almaviva ym 1957 (rhoddodd ddatganiad yn yr Ŵyl yn yr un flwyddyn hefyd wedi'i gadw fel recordiad) ac Arabella ym 1958.
Canodd Della Casa Pamina yn Y Ffliwt Hud ym 1959. Ym 1960, agorodd y Großes Festspielhaus a oedd newydd ei adeiladu yn Salzburg gyda pherfformiad o Der Rosenkavalier o dan Herbert von Karajan. Canodd ran y Marschallin yn y perfformiad hwn gyda Sena Jurinac fel Octavian a Hilde Güden fel Sophie.
O'r amser hwn ymlaen, cymerodd ychydig o rannau dramatig mewn operâu Eidalaidd, gan lwyddo'n arbennig fel Desdemona yn Otello gan Verdi a rôl y teitl yn Tosca Puccini, ond o'r diwedd dychwelodd i rannau telynegol yn operâu Mozart a Richard Strauss.[5] Rolau arwyddocaol eraill oedd Cleopatra yn Giulio Cesare Handel, yr Iarlles yn Capriccio Strauss, Ilia yn Idomeneo Mozart, a'r rolau benywaidd yn Der Prozess Gottfried von Einem.
Blynyddoedd diweddarach
golyguYng nghanol y 1960au, dechreuodd ei chwaeth am y llwyfan operatig ddirywio a rhoddodd lai o berfformiadau. Ym 1970, dioddefodd ei merch Vesna Debeljevic, a oedd yn 20 oed ar y pryd, ymlediad, ac ar ôl hynny dechreuodd Della Casa gyfyngu ar ei hymrwymiadau.[6] Cafodd Vesna lawdriniaeth a goroesodd y llawdriniaeth, ond gyda chymhlethdodau. Neilltuodd Della Casa fwy o amser i adferiad ei merch a rhoi llai a llai o berfformiadau tan ei pherfformiad olaf yn y Wiener Staatsoper, fel Arabella ar 25 Hydref 1973. Ym 1974, cyhoeddodd ei hymddeoliad, yn 55 oed.
Bywyd personol
golyguYm 1944, priododd Ernst Geiser o Langenthal. Ar ôl yr ysgariad ym 1949, priododd newyddiadurwr a feiolinydd a anwyd yn Iwgoslafia, Dragan Debeljevic (1921-2014), bu iddynt ferch, Vesna.
Bu farw yn Thurgau Swistir yn 93 mlwydd oed ac amlosgwyd ei gweddillion.[7]
Recordiadau
golyguGwnaeth Della Casa sawl recordiad opera cyflawn yn bennaf ar gyfer label Decca: mae ei dehongliadau o’r Iarlles Almaviva yn Le nozze di Figaro (Erich Kleiber) a’r rôl deitl yn Arabella (gan Syr Georg Solti) ymhlith y rhai a recordiwyd orau. Gwnaeth y recordiad masnachol cyntaf o Vier letzte Lieder (Karl Böhm) gan Richard Strauss ym 1953 ar gyfer Decca. Mae ei Elvira, a ganwyd gyferbyn a Don Giovanni mwyaf ei amser, Cesare Siepi, ar gael ar CD a DVD.[8] Fe recordiodd hi Iarlles Almaviva cofiadwy o dan gyfarwyddyd Erich Leinsdorf yn y Met, gyferbyn a'r bas bariton Americanaidd Giorgio Tozzi yn rôl y teitl.
Addurniadau a gwobrau
golygu- Croes Anrhydedd Awstria am Wyddoniaeth a Chelf, dosbarth 1af (1969) [9]
- Medal Aur Dinas Fienna,
- Modrwy Hans Reinhart
- Medal Aur Opera
- Kammersängerin Awstria a Bafaria
- Aelod anrhydeddus o Opera Taleithiol Fienna
- Cadlywydd Urdd y Celfyddydau a Llythyrau (Ffrainc, Gorffennaf 2012)
Cyfeiriadau
golygu- ↑ "Lisa Della Casa obituary". Telegraph. 17 December 2012. Cyrchwyd 1 July 2015.
- ↑ Alan Blyth (11 December 2012). "Lisa Della Casa obituary". The Guardian. Cyrchwyd 1 July 2015.
- ↑ Debeljevic, Dragan. Ein Leben mit LISA DELLA CASA oder, "In dem Schatten ihrer Locken", Atlantis Musikbuch-Verlag Zürich, 1975; ISBN 3-7611-0474-X, tud. 30.
- ↑ Elizabeth Forbes (13 December 2012). "Lisa Della Casa: Soprano who distinguished herself with her Richard Strauss interpretations". The Independent. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2017-07-01. Cyrchwyd 1 July 2015.
- ↑ Interview of Lisa Della Casa with Heinz Fischer-Karwin, ORF TV, 1967.
- ↑ F. Paul Driscoll (March 2013). "Obituaries: Lisa Della Casa". Opera News. Cyrchwyd 1 July 2015.
- ↑ "Lisa Della Casa (1919-2012) - Find A Grave..." www.findagrave.com. Cyrchwyd 2021-02-28.
- ↑ Mozart - Don Giovanni, Furtwängler, with Siepi, Grümmer, Dermota, Edelmann, Berry, Berger, DGG, 1954.
- ↑ "Reply to a parliamentary question" (PDF) (yn Almaeneg). t. 277. Cyrchwyd 14 January 2013.