Martin Frobisher

Fforiwr a morwr o Sais oedd Syr Martin Frobisher (tua 1535 – 22 Tachwedd 1594) a oedd yn un o'r Ewropeaid cyntaf i archwilio arfordir gogledd-ddwyrain Canada yn ystod Oes Aur Fforio. Mae'n enwog am ei dair mordaith aflwyddiannus i geisio canfod Tramwyfa'r Gogledd Orllewin.

Martin Frobisher
Ganwyd	1535  Altofts
Bu farw	15 Tachwedd 1594  Plymouth
Dinasyddiaeth	Teyrnas Lloegr
Galwedigaeth	fforiwr
llofnod

Bywyd cynnar

Ganwyd ym mhentref Altofts ger Wakefield, Swydd Efrog. Bu farw ei fam yn 1549, ac aeth i fyw â'i ewythr Syr John York, un o swyddogion y bathdy. Fe'i anfonwyd gan ei ewythr i deithio ar hyd arfordir Gorllewin Affrica i Gwlff Gini gyda'r Is-Lyngesydd Thomas Wyndham yn 1553. Frobisher oedd un o'r ychydig o forwyr i oroesi'r fordaith honno. Aeth yn ôl i Gwlff Gini yn 1554, a dywed iddo wirfoddoli eu hunain yn wystl mewn trafodaethau masnachol ag un o'r brenhinoedd Affricanaidd. Ffoi wnaeth y Saeson pan gyrhaeddodd llongau Portiwgalaidd, a chipiwyd Frobisher gan y Portiwgaliaid. Fe'i rhyddhawyd yn 1556 neu 1557.

Preifatirio

Yn y 1560au gweithiodd fel preifatîr i'r Goron, gan ysbeilio llongau Ffrainc ym Môr Udd. Cafodd ei arestio o leiaf tair gwaith am fôr-ladrad, er na chafodd ei roi ar brawf.

Y fordaith gyntaf (1576)

Ymgeisiodd Frobisher ennill nawdd am fordaith i chwilio am fôr-lwybr o ogledd yr Iwerydd i'r Dwyrain Pell, yr hwn a elwir Tramwyfa'r Gogledd Orllewin, drwy fforio rhanbarthau gogleddol y Byd Newydd. Derbyniodd gefnogaeth gan y marsiandwr Michael Lok, ac yn 1576 cafodd ganiatâd y Frenhines Elisabeth i arwain mordaith o dair llong i chwilio am Dramwyfa'r Gogledd Orllewin. Llwyddodd un long yn unig i groesi'r Iwerydd a chyrraedd arfordir Labrador ac Ynys Baffin. Er iddo ddarganfod y gainc o Fôr Labrador sy'n dwyn ei enw, Bae Frobisher, methiant fu'r ymdrech i ganfod môr-lwybrau masnach. Cyfarfu'r Saeson â thrigolion Inuit Ynys Baffin, ac mae'n bosib i'r brodorion gipio pump aelod o griw Frobisher pan rwyfasant i'r lan. Ni chafwyd hyd iddynt, ac felly cipiodd Frobisher un o'r Inuit a ddaeth yn agos at ei long mewn caiac. Bu farw'r Inuit hwnnw yn fuan ar ôl iddo gyrraedd Lloegr gyda Frobisher. Daethpwyd hefyd yn ôl â chreigiau du, gan honni eu bod yn fwyn gwerthfawr. Credai bod aur ac arian ar gael yn rhanbarthau Arctig y Byd Newydd, ac anogwyd eraill i fforio'r ardal wedi i Frobisher ddychwelyd o'i fordaith gyntaf.

Yr ail fordaith (1577)

Derbyniodd Frobisher ragor o gefnogaeth am fenter i gloddio am fetelau gwerthfawr, ac aeth ar ei ail fordaith yn 1577 gyda 150 o ddynion i sefydlu gwladfa Seisnig. Cyrhaeddodd Fae Frobisher unwaith eto, a chasglwyd rhyw 200 tunnell o fwyn a goelid ei fod yn aur. Dychwelodd Frobisher i Loegr gyda tri charcharor o Inuit, a fuont farw ymhen fawr o dro, a dangoswyd taw pyrit haearn neu "aur ffyliaid" oedd y mwyn euraid a chafodd ei ddwyn yn ôl ganddynt. Methiant a fu'r fordaith hon, gan iddi ffaelu sefydlu gwladfa, canfod mwynau gwerthfawr, na darganfod Tramwyfa'r Gogledd Orllewin.

Y drydedd fordaith (1578)

Comisiynodd y Frenhines Elisabeth fordaith arall i chwilota am aur, ac ym Mai 1578 hwyliodd 15 o longau dan arweiniad Frobisher gyda'r nod o sefydlu gwladfa ar Ynys Baffin. Stori debyg ydoedd i'w ail fordaith. Wrth groesi'r Iwerydd, suddodd un o'r llongau a throdd un arall yn ôl i Loegr. Methodd yr ymgais i wladychu'r ynys, a dychwelodd y 13 o longau yn ôl i Loegr yn Awst. Daeth Frobisher â rhyw 1,350 tunnell o fwynau yn ôl o'i fordaith, ac nid oedd yr un metel gwerthfawr i'w gael yn eu plith.

Rhyfela'n erbyn y Sbaenwyr

Gwnaed drwg i enw Frobisher fel fforiwr gan ei fethiannau yng Ngogledd America, a throdd yn ôl at filwrio dros y Goron. Aeth i Iwerddon yn 1578 i ostegu gwrthryfel, ac ymunodd yn is-lyngesydd â thaith Syr Francis Drake i India'r Gorllewin yn 1585. Cafodd ei urddo'n farchog am ei ran yn y frwydr yn erbyn Armada Sbaen yn 1588. Arweiniodd sawl cyrch llyngesol yn erbyn Sbaen hyd at ei ymladdfa olaf yn erbyn y Sbaenwyr oddi ar arfordir gorllewin Ffrainc. Bu farw yn Plymouth o'i anafiadau yn y frwydr honno.