Portiwgal
Gwlad a gweriniaeth yn ne-orllewin Ewrop yw'r Weriniaeth Bortiwgalaidd neu Bortiwgal (Portiwgaleg: Portugal). Mae hi'n gorwedd rhwng Sbaen a'r Cefnfor Iwerydd ac mae'r ynysoedd Azores a Madeira hefyd yn rhan o'r wlad. Prifddinas Portiwgal yw Lisbon.
 | |
| República Portuguesa | |
 | |
| Math |
gwladwriaeth sofran, Gwlad, colonial power  |
|---|---|
| Prifddinas |
Lisbon |
| Poblogaeth |
10,600,000 |
| Sefydlwyd |
|
| Anthem |
A Portuguesa |
| Pennaeth llywodraeth |
António Costa |
| Cylchfa amser |
UTC−01:00 |
| Nawddsant |
Siôr |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol |
Portiwgaleg, Mirandese |
| Daearyddiaeth | |
| Arwynebedd |
92,212 ±1 km² |
| Yn ffinio gyda |
Sbaen |
| Cyfesurynnau |
38.7°N 9.1833°W |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff gweithredol |
Cyngor y Gweinidogion |
| Corff deddfwriaethol |
Cynulliad y Weriniaeth |
| Swydd pennaeth y wladwriaeth |
Arlywydd Portiwgal |
| Pennaeth y wladwriaeth |
Marcelo Rebelo de Sousa |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth |
Prif Weinidog Portiwgal |
| Pennaeth y Llywodraeth |
António Costa |
 | |
| Ariannol | |
| Cyfanswm CMC (GDP) |
$217,571 million |
| CMC y pen |
$19,222 ±0.01 |
| Arian |
Ewro |
| Chwyddiant |
0.9 ±0.1 % |
|
801,276,000 $ (UDA), 693,999,000 $ (UDA), 808,042,200 $ (UDA), 843,136,000 $ (UDA), 955,702,800 $ (UDA), 1,011,085,200 $ (UDA), 1,080,200,300 $ (UDA), 1,237,714,000 $ (UDA), 1,531,644,000 $ (UDA), 1,449,770,000 $ (UDA), 1,564,794,900 $ (UDA), 2,092,684,247 $ (UDA), 3,034,003,805 $ (UDA), 4,767,686,792 $ (UDA), 6,353,120,252 $ (UDA), 4,285,387,932 $ (UDA), 3,904,791,953 $ (UDA), 4,342,230,245 $ (UDA), 5,873,321,282 $ (UDA), 12,262,027,702 $ (UDA), 13,862,932,271 $ (UDA), 9,334,151,674 $ (UDA), 10,540,549,467 $ (UDA), 8,180,649,540 $ (UDA), 6,773,536,263 $ (UDA), 8,008,241,510 $ (UDA), 9,336,202,501 $ (UDA), 13,039,014,494 $ (UDA), 11,719,331,741 $ (UDA), 16,388,652,066 $ (UDA), 20,578,947,935 $ (UDA), 26,239,358,014 $ (UDA), 24,481,230,706 $ (UDA), 22,115,180,394 $ (UDA), 21,670,533,116 $ (UDA), 22,063,365,760 $ (UDA), 21,850,466,124 $ (UDA), 20,322,803,847 $ (UDA), 21,606,105,372 $ (UDA), 14,088,451,549 $ (UDA), 14,262,115,082 $ (UDA), 15,060,279,302 $ (UDA), 17,700,957,804 $ (UDA), 12,813,463,239 $ (UDA), 11,684,066,777 $ (UDA), 10,364,170,168 $ (UDA), 9,882,745,882 $ (UDA), 11,512,069,051 $ (UDA), 12,006,450,380 $ (UDA), 15,781,929,635 $ (UDA), 20,936,752,413 $ (UDA), 20,801,308,751 $ (UDA), 22,658,232,543 $ (UDA), 17,589,254,769 $ (UDA), 19,700,742,158 $ (UDA), 19,402,623,213 $ (UDA), 24,989,772,103 $ (UDA), 26,096,701,287 $ (UDA) | |
| Canran y diwaith |
14 ±1 % |
| Cyfartaledd plant |
1.21 |
| Mynegai Datblygiad Dynol |
0.83 |
Cynnwys
DaearyddiaethGolygu
HanesGolygu
Mae hanes Portiwgal yn y cyfnod cynnar yn rhan o hanes Penrhyn Iberia yn gyffredinol. Daw'r enw Portiwgal o'r enw Rhufeinig Portus Cale. Yn y cyfnod cyn dyfodiad y Rhufeiniad, poblogid yr ardal sydd yn awr yn ffurfio Portiwgal gan nifer o bobloedd wahanol, yn cynnwyd y Lwsitaniaid a'r Celtiaid. Ymwelodd y Ffeniciaid a'r Carthaginiaid a'r ardal, a bu rhan ohoni dan reolaeth Carthago am gyfnod.
Ymgorfforwyd yr ardal yn yr Ymerodraeth Rufeinig wedi i Cathago gael ei gorchfygu; roedd talaith Rufeinig Lusitania, wedi 45 CC, yn cyfateb yn fras i'r wlad bresennol. Wedi diwedd yr ymerodraeth, meddiannwyd y wlad gan lwythau Almaenig megis y Suevi, Buri a'r Fisigothiaid. Wedi'r goresgyniad Islamaidd ar ddechrau'r 8g daeth yn rhan o Al Andalus. Ffurfiwyd tiriogaeth o'r enw Portiwgal yn 868, wedi i'r Cristioniogion ddechrau ad-ennill tir yn y Reconquista. Wedi buddigoliaeth dros y Mwslimiaid yn Ourique yn 1139, ffurfiwyd Teyrnas Portiwgal. Parhaodd yr ymladd yn erbyn y Mwslimiaid, ac yn 1249 cipiwyd yr Algarve gan y Cristionogion, gan sefydlu ffiniau presennol Portiwgal.
Yn niwedd y 14g, hawliwyd coron Portiwgal gan frenin Castilla, ond bu gwrthryfel poblogaidd, a gorchfygwyd Castillia ym Mrwydr Aljubarrota gan Ioan o Aviz, a ddath yn Ioan I, brenin Portiwgal. Drod y blynyddoedd nesaf, bu gan Portiwgal ran flaenllaw yn y gwaith o fforio a gwladychu gwledydd tu allan i Ewrop. Yn 1415, meddiannodd Ceuta yng Ngogledd Affrica, ei gwladfa gyntaf; dilynwyd hyn gan feddiannu Madeira a'r Azores. Yn 1500, darganfuwyd Brasil gan Pedro Álvares Cabral, a'i hawliodd i goron Portiwgal, a deng mlynedd wedyn, cipiwyd Goa yn India, Ormuz yng Nghulfor Persia a Malacca yn yr hyn sy'n awr yn Maleisia. Cyrhaeddodd llongwyr Portiwgal cyn belled a Siapan ac efallai Awstralia.
Wedi marwolaeth y brenin Sebastian heb aer mewn brwydr ym Moroco, hawliwyd ei orsedd gan Philip II, brenin Sbaen, a rhwng 1580 a 1640, roedd brenin Sbaen yn frenin Portiwgal hefyd, er ei bod yn parhau i gael ei hystyried fel teyrnas annibynnol. Yn 1640, bu gwrthryfel, a chyhoeddwyd Ioan IV yn frenin Portiwgal.
O ddechrau'r 19g, dechreuodd grym Portiwgal edwino; daeth Brasil yn annibynnol yn 1822, er iddi feddiannu rhannau o Affrica yn nes ymlaen yn y ganrif, yn cynnwys y tiriogaethau sy'n awr yn wledydd Cabo Verde, São Tomé a Príncipe, Gini-Bissau, Angola a Mosambic.
Wedi gwrthryfel yn Lisbon, dymchwelwyd y frenhiniaeth a sefydlwyd gweriniaeth ddemocrataidd yn 1910. Yn 1926, bu gwrthryfel milwrol a sefydlwyd llywodraeth filwrol a arweiniodd at unbennaeth António de Oliveira Salazar. Collodd Portiwgal ei meddiannau yn India pan oresgynnwyd hwy gan fyddin India yn 1961. Tua dechrau'r 1960au hefyd y dechreuodd rhyfeloedd annibyniaeth yn Angola a Mosambic. Wedi gwrthryfel a adnabyddir fel y Chwyldro Carnasiwn yn 1974, rhoddwyd diwedd ar undennaeth a daeth Portiwgal yn wlad ddemocrataidd. Yn 1999, dychwelwyd Macau, yr olaf o'i meddiannau tramor, i Tsieina.
GwleidyddiaethGolygu
Pobl o BortiwgalGolygu
Rhestr Wicidata:
_portrait.jpg)
.jpg)
_Manuela_Carmena_-_%E2%80%9C%C2%A1Bienvenida_la_orejona!.jpg)
.jpg)
Dolenni allanolGolygu
- (Portiwgaleg) Portal swyddogol y Llywodraeth Portiwgal
- (Portiwgaleg) Gwefan swyddogol y Senedd Portiwgal
