Osbwrn Wyddel

uchelwr

Roedd Osbwrn Wyddel bl 13g yn uchelwr Gwyddelig, mae'n debyg o dras Gymreig. Trwy ei briodas ac etifeddes (dienw) Corsygedol daeth yn gyff nifer o deuluoedd bonheddig Meirionnydd.[1]

Osbwrn Wyddel
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Galwedigaethtirfeddiannwr Edit this on Wikidata
Blodeuodd1293 Edit this on Wikidata

Cefndir

golygu

Yn ôl traddodiad roedd Osbwrn yn ddisgynnydd i'r Dywysoges Nest ferch Rhys ap Tewdwr a'i gŵr Gerald de Windsor. Chwaraeodd un o feibion Nest a Gerald, Maurice FitzGerald, rhan flaenllaw yn yr oresgyniad Normanaidd o'r Iwerddon.[2] Yn ôl Syr William Betham, Herodr Wlster roedd Osbwrn yn ail fab i John Fitzgerald un o ddisgynyddion Maurice.

Dyfodiad i Gymru

golygu

Does dim sicrwydd pryd na pham daeth Osbwrn i Gymru. Mae gwahanol awduron yn rhoi gwahanol ddyddiadau o 1200 i 1260. Y traddodiad yw ei fod wedi dod o'r Iwerddon gyda 100 o ŵyr meirch gydag ef ac wedi cynnig ei wasanaeth ef a'i fyddin i Llywelyn ap Iorwerth neu Llywelyn ap Gruffudd a bod y tywysog wedi roi'r hawl i briodi aeres Corsygedol fel diolch iddo.[3] Mae'r rheswm dros ddod yn wahanol mewn gwahanol adroddiadau:

  • Fel gosgordd i amddiffyn Gruffudd ap Ednyfed Fychan ar ei ddychweliad i Gymru wedi iddo pechu Llywelyn Fawr.
  • Ffoi rhag dialedd teulu Iarll Gwyddelig roedd wedi ei ladd[4]
  • Bod ei deulu wedi colli dylanwad ar ôl bod ar yr ochr a gollodd mewn rhyfel rhwng arweinwyr Gwyddelig.

Mae Darrell Wolcott mewn traethawd ar gyfer Ancient Wales Studies yn awgrymu bod Osbwrn wedi dod am y rheswm syml ei fod yn ail fab i uchelwr nad oedd am fod yn etifedd yn wlad ei enedigaeth a'i bod am geisio sefyllfa yn wlad ei hynafiad.[5]

Yr unig beth a wyddys i sicrwydd am Osbwrn Wyddel yw ei fod yn ymddangos ar restr cymorthdaliadau lleyg Meirion am 1292/3, fel trethdalwr sylweddol yn nhrefgordd Llanaber.[6]

Ymysg y teuluoedd bonheddig sydd yn honni eu bod yn ddisgynyddion i Osbwrn mae Fychaniaid Corsygedol,[3] teulu Nannau o'r Nannau Llanfachreth,[7] teulu Barwniaid Harlech Y Glynn[8], Wyniaid Glyncywarch, Wyniaid Peniarth[1] a thrwy gyd briodas rhwng y teuluoedd hyn nifer fawr o rai eraill.

Marwolaeth

golygu

Yn ôl traddodiad Osbwrn fu'n gyfrifol am adeiladu eglwys Llanaber a rhoddwyd ei weddillion i orwedd yno.[9]

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 "OSBWRN WYDDEL (yn fyw yn 1293), | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2022-05-11.
  2. "Osbwrn Wyddel [Osborn the Irishman] (fl. 1292–1293), dynastic founder". Oxford Dictionary of National Biography (yn Saesneg). doi:10.1093/ref:odnb/20868. Cyrchwyd 2022-05-11.
  3. 3.0 3.1 Davies (Iolo Meirion), Edward (1870). Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion. Caernarfon: J Davies. t. 36.
  4. Archaeologia Cambrensis Pumed Gyfres Cyf. III Rhif XII Hydref, 1886,  Rhiwaedog, Ynys Maen Gwyn, Dolau Gwyn, And Nannau
  5. "Osbwrn Wyddel of Cors Gedol". www.ancientwalesstudies.org. Cyrchwyd 2022-05-11.
  6. Williams-Jones, Keith (1976). The Merioneth lay subsidy roll, 1292-3. Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru. t. 54. ISBN 0-7083-0597-0. OCLC 2837155.
  7. Williams, Philip Nanney (2016). Nannau : a rich tapestry of Welch history. Welshpool, Powys, Wales: Llwyn Estates Publication. ISBN 978-0-9955337-0-7. OCLC 966259479.
  8. Archaeologia Cambrensis, 1900 tud 126 Glynn
  9. Cymru. Vol. 21, 1901 Eglwys Llanaber