Traeth caregog ar arfordir ogleddol Llŷn, Gwynedd, Cymru, yw Porth Tŷ Mawr ym nghymuned Llangwnnadl, rhwng Porth Colmon a Rhwngyddwyborth, cyfeirnod grid OS 1882 3306, lledred 52.8644°G, hydred 4.6929°Gn. Arferid medru cyrraedd Porth Tŷ Mawr ar hyd ffordd drol o fferm Tŷ Mawr, Llangwnnadl, gan droi oddi ar y ffordd o Benygraig i Fethlem, Rhydlïos, ac mae llwybr troed o hyd yn bodoli. Enw'r hen ffordd drol oedd Ffordd Tŷ Mawr Llangwnnadl. Mae hen dyddyn Tŷ Mawr yno hyd heddiw ac mae wedi ei gofrestru fel Adeilad Gradd #2 oherwydd ei fod bellach yn enghraifft prin o ffermdy yn y ffurf hwyr-Siorsiadd o fewn yr ardal.[1]

Porth Tŷ Mawr
Mathtraeth Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Cyfesurynnau52.8644°N 4.6929°W Edit this on Wikidata
Map
Darn haearn o'r Stewart sydd i'w weld ar drai'n Mhorth Tŷ Mawr.
Darn haearn o'r Stewart sydd i'w weld hyd heddiw ar drai ym Mhorth Tŷ Mawr.
Rhan haearn o'r Stewart, llongddrylliad ym Mhorth Tŷ Mawr, 1901.
Darlun o'r olygfa ar ddrylliad y Stewart ar greigiau Porth Ty Mawr, Llangwnnadl.

Mae posib cyrraedd Porth Tŷ Mawr drwy ddilyn Llwybr Arfordir Cymru o'r naill gyfeiriad (Porth Colmon neu Rhwngyddwyborth) ond mae gofyn bod yn ofalus iawn wrth gyrraedd i lawr i'r traeth ei hun o'r llwybr gan nad oes modd ei gyrraedd heb ddibynnu ar sgrialu i lawr yr allt bellach.

Ar drai, mae posib dod o hyd i rannau o longddrylliad llong hwylia'r Stewart yn 1901. Roedd y Stewart ar ei ffordd o Lerpwl i Seland Newydd hefo'i chriw ifanc o 19 a'i llwyth o bianos, crochenwaith, canhwyllau a wisgi. Bu cryn cynnwrf yn lleol ar ddeall am lwyth y llong a'i faluriwyd ar greigiau Porth Tŷ Mawr, yn enwedig pan ddeallwyd fod wisgi ar ei bwrdd. Aeth y gair ar led ynglŷn a'r wisgi ac fe wnaeth y bobl leol y gorau o'r amgylchiadau ac ysbeilwyd yr alcohol. Dyma beth oedd gan Griffith Griffiths, gwr lleol i'w adrodd am yr hanes yn ei lyfr 'Blas Hir Hel';

" Ar yr ochr orllewinol i'r cerrig hyn y daeth y llong Stewart i'r lan yn y flwyddyn 1901......Lladratwyd nifer o bethau ohoni; roedd pobl yn eu cuddio yn yr eithin a'r cloddiau, ac yn mynd nôl fel y deuai cyfle. Dywedir bod Elin Morfa wedi pwytho godre ei gown a'i phais yn ei gilydd i wneud rhyw fath ar boced i gludo ei photeli adref. Daeth plismon ar ei gwarthaf a hithau ar gychwyn efo'i baich, ond heriodd Elin ef i fynd dan ei dillad! A chafodd fynd â'i hysbail adref mewn heddwch....Daeth llong arall, y Sorento, i'r lan yn yr un man yn y flwyddyn 1870." [2]

Llun Porth Ty Mawr
Enghraifft o ddarnau o'r llestri a olchwyd i'r lan yn dilyn llongddrylliad y Stewart ym Mhorth Tŷ Mawr yn 1901. Enghraifft o dirlun creigiog Porth Tŷ Mawr.

Yn dilyn hyn fe enillodd y traeth ail enw, sef 'Porth Wisgi'. Erbyn heddiw mae o hyd ddarnau o'r Stewart i'w darganfod ar draeth Porth Tŷ Mawr a hyd yn oed dameidiau o'r llestri glas a gwyn ymysg y gro a'r gwymon.


Gweler hefyd o ran diddordeb lleol

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. "Ty Mawr A Grade 2 Listed Building in Tudweiliog, Gwynedd". British Listed Buildings. Cyrchwyd 15 Mai 2020.
  2. Griffiths, Griffith (1976). Blas Hir Hel. Dinbych: Gwasg Gee. tt. 93, 94.