Rheilffordd Dyffryn Rheidol

Rheilffordd Dyffryn Rheidol
Math	rheilffordd cledrau cul, rheilffordd dreftadaeth, amgueddfa annibynnol
Sefydlwyd	1897 ;
Daearyddiaeth
Sir	Aberystwyth
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.41114°N 4.07909°W
Hyd	18.9 cilometr
Statws treftadaeth	Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Rheilffordd gul yw Rheilffordd Cwm Rheidol (Saesneg: Vale of Rheidol Railway), â chledrau lled 1 troedfedd ac 11 3/4 modfedd iddi. Fe ddringa'r rheilffordd o Aberystwyth i Bontarfynach, drwy Ddyffryn Rheidol. Defynyddir y rheilffordd yn bennaf gan dwristiaid ond adeiladwyd hi'n wreiddiol i gludo plwm o'r mwyngloddiau.

Rheilffordd Dyffryn Rheidol

Legend

Diwedd y lein

Aberystwyth

Siediau amrywiol

Llanbadarn

A4120

dros Afon Rheidol

croesiad

croesiad

croesiad

Hanes

Pasiwyd deddf i adeiladu'r rheilffordd ar 6 Awst 1897. Doedd hi ddim yn bosibl codi arian mor gyflym ag y disgwyliwyd,^[1] ond dechreuodd y gwaith ym 1901. Y Prif Beiriannydd oedd Syr James Szlumper. Defnyddiwyd locomotif, Talybont, a ailenwyd yn Rheidol, o Dramffordd Plynlimon a Hafan. Agorwyd y Rheilffordd ar 22 Rhagfyr, 1902, gan ddefnyddio dau locomotif 2-6-2T a adeiladwyd gan Davies a Metcalfe a locomotif 2-4-0T a adeiladwyd gan Bagnall.^[2] Ail-agorwyd rhai o byllau plwm yn yr ardal, ac aeth y plwm ar y rheilffordd i Aberystwyth ac ymlaen ar longau. Cludwyd plwm o Bwll Plwm Rheidol gan raff dros Ddyffryn Rheidol i'r Rheilffordd yn ymyl Rhiwfron.^[2] Cludwyd pren i'r cymoedd, lle'i defnyddiwyd fel pyst yn y pyllau. Aberystwyth, Llanbadarn, Capel Bangor, Nantyronen a Phontarfynach oedd y gorsafoedd gwreiddiol.

Ym 1912, ystyriwyd defnyddio pŵer trydan o Afon Rheidol, ond daeth y rheilffordd yn rhan o Reilffordd y Cambrian yr un flwyddyn. Yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, caewyd Pwll Plwm Rheidol a chafwyd llai o wasanaethau i deithwyr. Ym 1923, daeth Rheilffordd y Cambrian yn rhan o Reilffordd y Great Western. Adeiladwyd gorsaf newydd drws nesaf i brif orsaf Great Western yn y dref.^[2]. Daeth y gwasanaeth nwyddau i ben, a chaewyd y lein i'r harbwr. Daeth gwasanaeth dros y gaeaf i ben hefyd ym 1930. Caewyd y lein yn ystod yr Ail Ryfel Byd.

Ym 1948 daeth y rheilffordd yn rhan o Reilffyrdd Prydeinig. Ym 1966, ar ôl y cau hen Reilffordd Manceinion ac Aberdaugleddau, trosglwyddwyd terminws lein Dyffryn Rheidol i'w hen blatfform yn y brif orsaf.^[2]

Preifateiddiwyd y lein ym 1989, a newidiwyd ei statws i fod yn berchnogaeth ymddiriedolaeth elusennol.

Locomotifau

Adeiladwyd y tri locomotif 2-6-2t presennol gan Reilffordd y Great Western yn ei weithdai yn Swindon rhwng 1923 a 1924. Yn 2015 roedd rhif 7, "Owain Glyndŵr", yn cael ei adnewyddu. Mae rhif 8, Llewelyn, a rhif 9, Prince of Wales, yn gweithio ar y rheilffordd.

Rhestrir isod y locomotifau a oedd ym mherchnogaeth y rheilffordd neu a logwyd ganddynt, neu wedi eu cynllunio ar y gweill:

Delwedd	Locomotif	Hen rif RDR	Rhif GWR ym 1923	Rhif GWR ym 1946	Rhif TOPS ym 1968	Rhif presennol	Enw	Nodiadau
Locomotifau cynt
-	1	1	1212	-	-	-	Edward VII	Sgrapiwyd yn 1930au (cafwyd gwared o'i enw 1923).
-	2	2	1213 †	-	-	-	Prince of Wales	Sgrapiwyd 1924.
-	3	3	1198	-	-	-	Rheidol	Tynnwyd ôl a sgrapiwyd 1924.
-	4	4	-	-	-	4	Palmerston	Llogwyd o Reilffordd Ffestiniog ym 1902. Dychwelodd ym 1922, ac yn gweithio yno o hyd.
Locomotifau presennol
	7	-	7	7	98007	7	Owain Glyndŵr	Yn cael ei adnewyddu. Enwyd gan Reilffyrdd Brydeinig.
	8	-	8	8	98008	8	Llywelyn	Enwyd gan Reilffyrdd Brydeinig.
	9	-	1213 †	9	98009	9	Prince of Wales	Enwyd gan Reilffyrdd Brydeinig.
	10	-	-	-	-	10	-	Locomotif diesel.

† Locomotifau gwahanol. Cafwyd yr un rhif fel arfer cyllidol.

Cerbydau

Mae'r rheilffordd yn defnyddio cerbydau a adeiladwyd gan Reilffordd y Great Western yn Swindon rhwng 1923 a 1938. Lliwiau wedi amrywio dros y blynyddoedd, ond wedi bod yn frown ac hufen ers y 1980au.^[3]

Rhif GWR (1923)	Rhif BR (1948)	Rhif BR (1987)	Rhif VoR (1989)	Adeiladwyd	Adeiladwr	Math	Nodiadau
137	M137W	137	19	1938	Swindon	Brêc llawn pedair olwyn	Adeiladwyd ar is-ffrâm 1902.
4143	M4143W	4143	1	1938	Swindon	Salŵn caeëdig ail ddosbarth
4144	M4144W	4144	2	1938	Swindon	Salŵn caeëdig ail ddosbarth
4145	M4145W	4145	3	1938	Swindon	Salŵn caeëdig ail ddosbarth
4146	M4146W	4146	4	1938	Swindon	Salŵn caeëdig ail ddosbarth
4147	M4147W	4147	5	1938	Swindon	Salŵn caeëdig ail ddosbarth
4148	M4148W	4148	6	1938	Swindon	Salŵn caeëdig ail ddosbarth
4149	M4149W	4149	7	1938	Swindon	Salŵn caeëdig ail ddosbarth	Atgyweirir ar hyn o bryd.Nodyn:When
4150	M4150W	4150	8	1938	Swindon	Salŵn rhannol gaeëdig ail ddosbarth
4151	M4151W	4151	9	1938	Swindon	Salŵn rhannol gaeëdig ail ddosbarth
4994	M4994W	4734	10	1938	Swindon	Salŵn caeëdig ail ddosbarth
4995	M4995W	4735	11	1938	Swindon	Salŵn brêc caeëdig dosbarth cyntaf/ail
4996	M4996W	4736	12	1938	Swindon	Salŵn brêc caeëdig dosbarth cyntaf/ail
4997	M4997W	4737	13	1923	Swindon	Salŵn rhannol gaeëdig ail ddosbarth
4998	M4997W	4738	14	1923	Swindon	Salŵn rhannol gaeëdig ail ddosbarth
4999	M4999W	4739	15	1923	Swindon	Salŵn caeëdig "Vista"	Ar gadw.
5000	M5000W	4740	16	1923	Swindon	Salŵn rhannol gaeëdig ail ddosbarth	Ar gadw.

Cyfeiriadau

↑ "Gwefan Steamrailwaylines". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-03-01. Cyrchwyd 2013-02-10.
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 "Gwefan Rheilffyrdd Treftadaeth Prydeinig". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2015-09-23. Cyrchwyd 2013-02-10.
↑ British Railway Locomotives & Coaching Stock, cyhoeddwyd gan Platform 5 rhwng 1984 a 1987.

Dolen allanol

(Saesneg) Rheilffordd Dyffryn Rheidol

[1] "Gwefan Steamrailwaylines". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-03-01. Cyrchwyd 2013-02-10.

[british-heritage-railways.co.uk-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 "Gwefan Rheilffyrdd Treftadaeth Prydeinig". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2015-09-23. Cyrchwyd 2013-02-10.

[3] British Railway Locomotives & Coaching Stock, cyhoeddwyd gan Platform 5 rhwng 1984 a 1987.

[1]

[2]

[3]