Rowland Vaughan

Bardd a chyfieithydd i'r Gymraeg oedd Rowland Vaughan (c. 1587 - 18 Medi, 1667). Roedd yn frenhinwr ac eglwyswr selog yn y Rhyfeloedd Cartref.

Rowland Vaughan
Caer Gai
Ganwyd	c. 1590  Caer Gai
Bu farw	18 Medi 1667
Man preswyl	Caer Gai
Dinasyddiaeth	Cymru
Alma mater	Prifysgol Rhydychen
Galwedigaeth	cyfieithydd, bardd, milwr
Cartre'r teulu	Caer Gai

Bywgraffiad

Ganed Rowland Vaughan tua 1587 yn fab i John Vaughan a'i wraig Elin, perchnogion plasdy hanesyddol Caer Gai, plwyf Llanuwchllyn, Meirionnydd. Cafodd ei addysg ym Mhrifysgol Rhydychen ond does dim cofnod i ddangos iddo raddio yno. Priododd Jane ferch Edward Price o Dref-pysg yn Llanuwchllyn. Cawsant nifer o blant, hyd at wyth efallai.

Cymerodd Vaughan ran flaenllaw yn y cyntaf a'r ail o'r Rhyfeloedd Cartref. Roedd yn Uchel Siryf Meirionnydd yn 1642-43. Dywedir iddo ymladd fel capten ar ochr y brenin Siarl ym Mrwydr Naseby. Pan ddaeth lluoedd y Werinlywodraeth i Feirion llosgwyd Caer Gai i'r llawr ganddynt i ddial arno. Cafodd loches yng Nghilgellan ar lethrau Aran Benllyn. Yn 1650 fe'i dalwyd a chafodd ei garcharu yng Nghaer am gyfnod. Roedd bywyd yn galed arno ar ôl y rhyfel a bu rhaid iddo fenthyg arian gan berthnasau ar fwy nag un achlysur. Bu farw ar 18 Medi, 1667.

Gwaith llenyddol

Ymddiddorai Rowland Vaughan mewn barddoniaeth a chanai ar y mesurau caeth a rhydd (cyfansoddai ei wraig Jane o leiaf un gerdd ac roedd ei fab hynaf John yn fardd yn ogystal). Cyhoeddwyd detholiad o'i gerddi rhydd ar ôl ei farwolaeth, yn 1729. Ond fel cyfieithydd rhyddiaith dduwiol rhwydd a chain ei arddull y cofir Rowland Vaughan heddiw. Ei waith mwyaf adnbayddus yw ei Yr Ymarfer o Dduwioldeb (1630), cyfieithiad o The Practice of Piety gan Lewis Bayly.

Ceir llech gofeb iddo yn eglwys Llanuwchllyn.

Llyfryddiaeth

Llyfrau Rowland Vaughan

• Yr Ymarfer o Dduwioldeb (1630)
• Eikon Basilike (c. 1650)
• Yr Arfer o Weddi yr Arglwydd (1658)
• Pregeth yn Erbyn Schism (1658)
• Prifannau Sanctaidd neu Lawlyfr o Weddiau (1658)
• Ymddiffyniad Rhag Pla o Schism (1658)
• Prifannau Crefydd Gristnogol (1658)
• Evchologia: neu Yr Athrawiaeth i arferol weddio (1660)
• Carolau a Dyriau Duwiol (1729)

Llyfryddiaeth

Cyhoeddwyd adargraffiad o'r Ymarfer o Dduwioldeb gan John Ballinger yn 1930. Ceir pennod ar Vaughan gan Gwyn Thomas yn Y Traddodiad Rhyddiaith, cyf. 2 (gol. Geraint Bowen, 1970).