Pastai serennog
Mae pastai serennog (Cernyweg: Hogen Ster-Lagatta;a elwir weithiau'n starrey gazey pie, pastai Stargazy ac amrywiadau eraill) yn bastai draddodiadol o Gernyw wedi'i gwneud o sardins wedi'u pobi, ynghyd ag wyau a thatws, wedi'u gorchuddio â chrwst. Er bod ychydig o amrywiadau gyda gwahanol bysgod yn cael eu defnyddio, nodwedd unigryw y pastai serennog yw bod pennau pysgod (ac weithiau'r cynffonau) yn ymwthio trwy'r crwstyn, fel eu bod yn ymddangos yn syllu ar y bwytawr a'r awyr.
 | |
| Math | saig pysgod, saig tatws  |
|---|---|
| Lleoliad | Porthenys |
| Yn cynnwys | Sardîn, potato, llaeth, wy |
| Enw brodorol | stargazy pie |
Yn draddodiadol, dywedir bod y pastai wedi tarddu o bentref Porthenys (Saesneg: Mousehole) yng Nghernyw ac yn draddodiadol mae'n cael ei bwyta yn ystod gŵyl Noswyl Tom Bawcock i ddathlu ei ddalfa arwrol, un gaeaf stormus iawn. Yn ôl yr ŵyl fodern, sy’n cael ei chyfuno â goleuadau pentref Porthenys, cafodd y ddalfa gyfan ei bobi'n bastai serennog enfawr, gan gwmpasu saith math o bysgod ac arbed y pentref rhag newynu. Cafodd stori Bawcock ei phoblogeiddio mewn llyfr i blant gan Antonia Barber:The Mousehole Cat, a oedd yn cynnwys disgrifiad o'r pastai serennog. Yn 2007 enillodd y cystadleuydd Mark Hix Ddewislen Fawr Prydain y BBC gyda fersiwn o'r pastai.
Disgrifiad
golyguMae'n hynod bwysig bod y pennau'n dal ar y pilchards (sardins) sy'n pipian drwy'r crwst, gan ymddangos eu bod yn syllu ar y sêr. Mae lleoliad y pysgod yn y pastai'n caniatáu i'r olew sy'n cael ei ryddhau wrth goginio ddraenio i'r pastai, gan ychwanegu blas llawnach a sicrhau bod y pastai'n llaith.[1] Awgrymodd y cogydd enwog Rick Stein hefyd y gellid sticio cynffonau'r pilchards trwy'r gramen pastai i roi'r effaith o neidio trwy ddŵr.[2]
Er gwaethaf y ffaith bod Ymddiriedolaeth Bwyd Prydain yn disgrifio'r pastai fel rhywbeth sy'n hwyl yn ogystal â doniol i blant,[1] mae wedi'i restru yn "Yuck! Pethau ffiaidd y mae pobl yn eu bwyta", gan y New York Daily News, wedi'i seilio ar lyfr gan yr awdur Americanaidd, Neil Setchfield.[3][4] Ar Noswyl Tom Bawcock caiff ei arlwyo yn The Ship Inn, yr unig dafarn yn Porthenys, weithiau ar ôl actio’r chwedl.[5]
Gwreiddiau
golygu Mae'r pastai yn cael ei weini i ddathlu dewrder Tom Bawcock, pysgotwr lleol yn yr 16g. Eglura'r chwedl i un gaeaf fod yn arbennig o stormus, sy'n golygu nad oedd yr un o'r cychod pysgota wedi gallu gadael yr harbwr rs misoedd. Wrth i'r Nadolig agosáu, roedd y pentrefwyr, a oedd yn dibynnu ar bysgod fel eu prif ffynhonnell fwyd, yn wynebu newyn.[6]
Ar 23 Rhagfyr, penderfynodd Tom Bawcock wynebu'r storm ac aeth allan yn ei gwch pysgota. Er gwaethaf y tywydd stormus a'r moroedd anodd, llwyddodd i ddal digon o bysgod i fwydo'r pentref cyfan. Cafodd y ddalfa gyfan (gan gynnwys saith math o bysgod) ei bobi mewn pastai, a oedd â'r pennau pysgod yn procio drwyddi i brofi bod pysgod y tu mewn. Byth ers hynny, cynhelir gŵyl Noswyl Tom Bawcock ar 23 Rhagfyr yn y pentref. Mae'r dathliad a'r gofeb i ymdrechion Tom Bawcock yn gweld y pentrefwyr yn cario pastai serennog enfawr fin nos, gyda gorymdaith o lusernau wedi'u gwneud â llaw, cyn bwyta'r pastai ei hun.[6][7][8]
Roedd gwledd hŷn na hon, a gynhaliwyd gan y pysgotwyr tua diwedd mis Rhagfyr, yn cynnwys pastai wedi'i choginio â gwahanol bysgod i gynrychioli'r amrywiaeth o ddalfeydd yr oedd y dynion yn gobeithio eu dal yn y flwyddyn i ddod. Mae yna bosibilrwydd bod chwedl Tom Bawcock yn esblygiad o'r ŵyl hynafol hon.[9] Ers 1963, mae'r ŵyl wedi cael ei chynnal ym Mhorthenys, lle mae'r harbwr cyfan wedi'i oleuo, ynghyd â llawer o arddangosfeydd eraill.[10] Mae un set o oleuadau hyd yn oed yn cynrychioli’r pastai ei hun, gan ddangos pennau a chynffonau pysgod yn ymwthio allan o ddysgl bastai o dan chwe seren.[11]
Roedd si bod yr ŵyl gyfan yn ffugiad gan landlord The Ship Inn yn y 1950au. Fodd bynnag, roedd dathliadau wedi'u recordio gan Morton Nance, awdur ar yr iaith Gernyweg, ym 1927 yn y cylchgrawn Old Cornwall . Roedd ei ddisgrifiad yn ymwneud â'r dathliadau cyn 1900, er ei fod yn amau realiti Tom Bawcock, gan awgrymu mai "Beau Coc" ydoedd mewn gwirionedd. Aeth ymlaen hefyd i gadarnhau bod gwreiddiau’r ŵyl yn dyddio’n ôl i’r cyfnod cyn-Gristnogol, Celtaidd. Aeth Morton Nance ymlaen i adfer y gân draddodiadol a ganwyd ar Noswyl Tom Bawcock, a chwaraewyd i'r dôn leol "Ymdaith Briodasol".[12]
Chwedl arall o amgylch pastai serennog, ynghyd â phasteiod anarferol eraill Cernyw, yw mai nhw oedd y rheswm pam na ddaeth y Diafol erioed i Gernyw. Yn ei lyfr Popular Romances of the West of England; or, The drolls, traditions, and superstitions of old Cornwall, esbonia Robert Hunt fod y Diafol wedi croesi Afon Tamar i Torpoint. Mae'r bennod, o'r enw "The Devil's Coits, etc", yn nodi i'r Diafol ddarganfod y byddai'r Gernywiaid yn rhoi unrhyw beth mewn pastai, felly penderfynodd ei heglu oddi yno, cyn iddyn nhw ei roi ef! Ac i ffwrdd ag ef i Ddyfnaint.[13][14]
Mewn cerddoriaeth
golyguRecordiodd Nancy Kerr a James Fagan (cerddor) albwm a thrac Starry Gazy Pie ym 1997.
Mae Jim Causley yn cyfeirio at "starry-gazey pie" ar y trac "My Young Man's a Cornishman" ar ei albwm yn 2013 Cyprus Well . Daw'r gân o gerdd gan ei berthynas bell Charles Causley (1917-2003).
Recordiodd Brenda Wootton albwm Starry-Gazey Pie gyda Rob Bartlett ym 1975 ar gyfer Sentinel Records.
Cyfeiriadau
golygu- ↑ 1.0 1.1 "Stargazey pie". The British Food Trust. Cyrchwyd 7 January 2011.
- ↑ Stein, Rick (2005). Rick Stein's Food Heroes. BBC Books. ISBN 0-563-52175-9.
- ↑ "Yuck! disgusting things people eat (number 9)". New York Daily News. 24 August 2010. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-10-26. Cyrchwyd 7 January 2011.
- ↑ Setchfield, Neil (2010). Yuck! The things people eat. Merrell. ISBN 978-1-85894-524-8.
- ↑ Berry, Oliver; Dixon, Belinda (2008). Devon, Cornwall & South West England. Lonely Planet. t. 48. ISBN 978-1-74104-873-5. Cyrchwyd 7 January 2011.
- ↑ 6.0 6.1 "The Story of Tom Bawcock". BBC News. 2 December 2009. Cyrchwyd 7 January 2011.
- ↑ Kent, Michael (2008). Cornwall from the Coast Path. Alison Hodge Publishers. t. 103. ISBN 978-0-906720-68-4.
- ↑ Trewin, Carol; Woolfitt, Adam (2005). Gourmet Cornwall. Alison Hodge Publishers. t. 16. ISBN 0-906720-39-7.
- ↑ Paston-Williams, Sara (2006). Fish: Recipes from a Busy Island. National Trust Books. t. 21. ISBN 1-905400-07-1. Cyrchwyd 7 January 2011.
- ↑ "Mousehole village illuminations". BBC News. 12 November 2009. Cyrchwyd 7 January 2011.
- ↑ "Mousehole comes to life with light". BBC. Cyrchwyd 7 January 2011.
- ↑ Deane, Troy; Shaw, Tony (1975). The folklore of Cornwall. Batsford. ISBN 0-7134-3037-0.
- ↑ Hunt, Robert (1871). Popular Romances of the West of England; or, The drolls, traditions, and superstitions of old Cornwall. London: John Camden Hotten. tt. 185–186.
- ↑ Croxford, Bob (1993). From Cornwall with love. Dundurn Press. ISBN 0-9521850-0-8.