Tipu Sultan

Uchelwr o frenhinlin Fwslimaidd o India oedd Tipu Sultan (Sultan Fateh Ali Sahab Tipu; 1750 – 4 Mai 1799) a fu'n Swltan ar Deyrnas Mysore o 1782 hyd at ei farwolaeth. O ganlyniad i'w ymgyrchoedd yn rhyfeloedd yn ne India yn niwedd y 18g, enillodd yr enw Teigr Mysore.

Tipu Sultan
Portread o Tipu Sultan
Ganwyd	20 Tachwedd 1750  Devanahalli
Bu farw	4 Mai 1799  Srirangapatna
Galwedigaeth	llenor

Ganed yn Devanahalli, ger Bangalore, yn rhanbarth y Carnatic, yn fab i Hyder Ali, cadfridog i Maharaja Mysore, a gipiai'r swltaniaeth ym 1761. Gwnaed ymgais i'w addysgu yn ofalus yng ngwahanol ganghennau'r ddysgeidiaeth a ddiwyllir ymysg Mwslimiaid India, ond rhodd Tipu y flaenoriaeth i ymarferiadau corfforol, a'i hoff gymdeithion oedd y swyddogion milwrol Ffrengig oedd yng ngwasanaeth ei dad, ac oddi wrthynt ddysgodd lawer o gadofyddiaeth Ewropeaidd. Defnyddiodd y wybodaeth hon ar faes y gad yn ystod yr amrywiol ryfeloedd a ddygwyd ymlaen gan ei dad, ac yn enwedig pan orchfygodd y Cyrnol Bailey ym 1780. Ym 1767 arweiniodd Tipu gorfflu o farchfilwyr yn erbyn lluoedd y Maratas yn ystod goresgyniad y Carnatic, a brwydrodd yn erbyn y Maratas sawl tro eto yn y cyfnod 1775–79. Yn ystod Ail Ryfel Mysore, gorchfygodd efe y Cyrnol John Barthwaite ar lannau Afon Kollidam yn Chwefror 1782.

Yn sgil marwolaeth ei dad ym 1782, coronwyd Tipu fel ei olynydd, ond heb lawer o seremoni, ac aeth yntau yn ddioed i arwain y fyddin oedd ar y pryd yn wynebu lluoedd Cwmni India'r Dwyrain ger Arcot. Yn Ebrill 1783, cymerodd Tipu amddiffynfa Bednore, a roddodd i farwolaeth y gwarchodlu. Gwnaed cytundeb heddwch rhyngddo a'r Prydeinwyr ym Mawrth 1784. Yn ystod parhad yr heddwch hwn trodd ei sylw at y gwaith o drefnu a rheoleiddio achosion Mysore, ond ym 1790 fe ymosododd ar y sefydliadau Prydeinig yn Travancore. Yn y rhyfel a ddilynodd, cynorthwywyd y Prydeinwyr, o dan y Cyrnol Stuart a'r Arglwydd Cornwallis, gan y Maratas a lluoedd Nizam Hyderabad, a oedd yn casáu Tipu. Er fod y Swltan wedi llwyddo am beth amser i anrheithio holl wlad y Carnatic ym mron hyd byrth Madras, bu raid iddo roddi i fyny hanner ei diriogaethau ar 16 Mawrth 1792, talu dirwy drom, rhoddi i fyny ei holl garcharorion, a chyflwyno ei ddau fab yn wystlon. Er hyn oll ni bu yn llonydd: dechreuodd gynllwyn drachefn yn erbyn y Prydeinwyr yn India, a cheisiai eu bradychu i ddwylo'r Ffrancod, ond daeth ei gynllwynion yn hysbys i'r llywodraethwr cyffredinol, ac efe a benderfynodd gosbi'r Swltan twyllodrus. Dechreuodd rhyfel ym Mawrth 1799, ac ymhen dau fis, gyrrwyd Tipu i Seringapatam, ei brifddinas. Ar ôl gwrthsafiad dewr o'i du ef yno, cafodd ei ladd. Claddwyd ef ym medrodd ei dad, yng nghanol storm ofnadwy o fellt a tharanau a achosodd farwolaeth amryw o'r Ewropeaid a'r Indiaid.

Ar ôl 1792, roedd ei deyrnasiad ym Mysore yn hynod o orthrymus. Daeth yn ddrwg-enwog am ei gamdriniaeth o'i elynion: gorchmynnai torri coesau, breichiau, clustiau, a thrwynau oddi ar wrthryfelwyr cyn eu crogi, a châi carcharorion rhyfel eu gorfodi i droi'n Fwslimiaid ac enwaedu arnynt. Er gwaethaf ei daliadau crefyddol syncretaidd ei hunan, dinistriodd Tipu demlau ac eglwysi yn ei gyrchoedd, ac arferai'r gosb eithaf yn erbyn Hindŵaid a Christnogion drwy eu clymu wrth goesau eliffantod. Er hynny parhaodd yn dra phoblogaidd yn ei deyrnas, ac ar ôl ei farwolaeth anrhydeddwyd coffadwriaeth Tipu Sultan fel merthyr dros grefydd Islam.

Gweler hefyd

• Tipu's Tiger

Cyfeiriadau

Mae'r erthygl hon yn cynnwys testun sydd wedi ei addasu o Y Gwyddoniadur Cymreig, cyhoeddiad sydd yn y parth cyhoeddus.