Amddiffynfa canoloesol yn Sir Ddinbych yw Tomen y Faerdre, a leolir ar gwr deheuol pentref Llanarmon-yn-Iâl yn ne-ddwyrain y sir.

Tomen y Faerdre
MathWikimedia duplicated page Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirSir Ddinbych
GwladBaner Cymru Cymru

Ni wyddys dim am hanes cynnar yr amddiffynfa. Mae'n sefyll ar ben bryn isel ar lan ddwyreiniol Afon Alun. Cwta milltir a hanner i'r gorllewin ceir rhan o Glawdd Offa ond nid yw'n debyg fod yr amddiffynfa yn perthyn i gyfnod codi'r Clawdd, sef yr 8g. Mae'n dominyddu'r rhan yma o ddyffryn Alun.

Yn ôl pob tebyg, mae'n perthyn i'r 12g. Codwyd mwnt ar y bryn gan ddefnyddio'r clogwyn ar ochr afon Alun fel amddiffynwaith naturiol a chloddio ffos ar y tair ochr arall. Mae'r mwnt yn mesur 25 metr ar draws ac yn 6 metr o uchder. Does dim olion beili.[1]

Ni wyddom pwy gododd y castell hwn. Dichon mai gwaith y Normaniaid ydyw ond ni ellir diystyru'r posiblrwydd mai gwaith tywysogion Powys neu Wynedd ydyw: saif Castell y Rhodwydd, a godwyd gan Owain Gwynedd yn 1149, tua 3 milltir i fyny'r dyffryn. Yr unig gofnod hanesyddol yw iddo gael ei atgyfnerthu gan filwyr y brenin John o Loegr yn ei gyrch yn erbyn Llywelyn Fawr o Wynedd yn 1212.[2]

Cyfeiriadau

golygu
  1. Helen Fulham, Clwyd and Powys. A Guide to Ancient and Historic Wales. (HMSO, 1995), tud. 139.
  2. Clwyd and Powys, tud. 139.