Y Blitz yng Nghymru

Cyfnod o fomio parhaus gan Natsïaid yr Almaen rhwng y 7fed o Fedi 1940 a'r 10fed o Fai 1941 yn ystod yr Ail Ryfel Byd oedd y Blitz. Mae'r enw yn dalfyriad o Blitzkrieg, y geiriau Almaeneg am "fellt" a "rhyfel".

Adnoddau Dysgu
Rhestr o adnoddau dysgu ar gyfer y pwnc yma
CBAC
Datblygu Rhyfela
Adolygwyd testun yr erthygl hon gan arbenigwyr pwnc ac mae'n addas i'w ddefnyddio mewn addysg

Y ddwy dref a fomiwyd waethaf ac yn fwyaf cyson yng Nghymru oedd Abertawe a Chaerdydd. Am dair noson ym mis Chwefror 1941, ymosododd 250 o awyrennau’r Almaen ar Abertawe gan ollwng 1,320 o fomiau ffrwydrol a thua 56,000 o fomiau tân.

Bwriad gwreiddiol y cyrch oedd dinistrio dociau’r dref a’i ffatrïoedd diwydiannol trwm, ond collodd yr Almaenwyr eu targedau gan fomio canol Abertawe yn lle hynny. Roedd y bomiau tân wedi achosi cymaint o danau fel ei bod yn bosibl eu gweld dros hanner can milltir i ffwrdd. Bu farw llawer o sifiliaid (tua 387), a dinistriwyd llawer iawn o adeiladau’r dref. Dioddefodd Caerdydd hefyd. Mewn un cyrch, ar 2 Ionawr 1941, lladdwyd 151 o ddynion, 147 o fenywod a 47 o blant, a dinistriwyd tua 600 o dai.

Caerdydd

Trigolion Abertawe, ychydig cyn neu ar ôl y bomio.

Rhwng Gorffennaf 1940 a mis Mawrth 1944 gollyngwyd tua 2,100 o fomiau ar ddinas Caerdydd, gan ladd 355 o sifiliaid. Difrodwyd tua 33,000 o dai a dinistriwyd dros 500. Y prif darged oedd y dociau, ond bu sawl ymosodiad ar ochr orllewinol y ddinas, yn enwedig ardal Treganna a Glanyrafon lle lladdwyd 50 o bobl mewn un stryd – Stryd De Burgh – ar 3 Ionawr 1941. Honnodd yr Almaenwyr eu bod yn dial ar ôl i Brydain fomio Bremen.

Bu llai o gyrchoedd awyr yn 1943, ond un o’r mwyaf nodedig oedd ymosodiad a ddigwyddodd ar 17 Mai. Credwyd bod yr Almaenwyr yn talu’r pwyth yn ôl am gyrchoedd enwog y Dambusters ar ganolfannau diwydiannol ac argaeau trydan dŵr yr Almaen. Yng Nghymru y cafodd aelodau’r RAF eu hyfforddi ar gyfer y cyrchoedd hyn. Datblygodd y cynllunydd awyrennau Barnes Wallis y ‘bom sboncio’ (bouncing bomb), ar ôl cynnal profion ar argae Nant y Gro yng Nghwm Elan, ger Rhaeadr Gwy, Powys. Hwn oedd y bom a ddinistriodd ac a ddifrododd rai o brif argaeau’r Almaen adeg yr Ail Ryfel Byd.

Abertawe

Gweler hefyd: Blitz Abertawe

Cafodd Abertawe ei thargedu rhwng mis Mehefin 1940 a mis Chwefror 1943, a dioddefodd 44 cyrch awyr. Parodd yr ymosodiad gwaethaf dros dair noson ym mis Chwefror 1941, gan ddinistrio hanner canol y dref. Cafodd 30,000 o fomiau eu gollwng; llosgwyd 575 busnes; dinistriwyd 282 o dai a difrodwyd 11,084 ymhellach. Lladdwyd 227 o bobl, ac roedd 37 o’r rhain o dan 16 oed. Dinistriwyd rhannau mawr o Frynhyfryd, Townhill a Manselton. Roedd Caerdydd ac Abertawe yn dargedau amlwg oherwydd eu dociau a'u gweithfeydd diwydiannol, ond ymosodwyd ar fannau eraill hefyd. Bomiwyd ffatrïoedd ordnans, purfeydd olew, gweithfeydd mwyngloddio a hyd yn oed cymunedau gwledig, fel arfer gan awyrennau a oedd ar goll neu’r rhai a oedd yn awyddus i ollwng eu bomiau cyn hedfan adref.

Ardaloedd eraill yng Nghymru

Yn Sir Gaernarfon, a oedd yn agos at lwybr hedfan yr awyrennau bomio ar eu ffordd i Lerpwl, lladdwyd pump o bobl mewn cyrchoedd bomio yn ystod y rhyfel. Ym mis Ebrill 1941, collodd 27 o bobl eu bywydau mewn cyrch yng Nghwm-parc yn y Rhondda; roedd chwech ohonynt yn blant, gan gynnwys pedwar faciwî.

Amcangyfrifon Cymru, Mehefin 1940-Mai 1944

Lleoliad	Marwolaethau	Anafiadau
Abertawe	387	412
Caerdydd	355	502
Casnewydd	51	63
Morgannwg	82	120
Penfro	45	42
Mynwy	25	36
Dinbych	18	10
Caerfyrddin	14	13
Caernarfon	5	14
Y Flint	3	6
Mon	0	3
Cyfanswm	985	1,221