Trimurti: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Dafyddt (sgwrs | cyfraniadau) BDim crynodeb golygu |
ehangu fymryn Tagiau: Golygiad cod 2017 |
||
Llinell 3:
[[Delwedd:Brahma Vishnu Mahesh.jpg|bawd|250px|Trimurti]]
[[Delwedd:Halebid3.JPG|bawd|dde|250px|Trimurti]]
Yn ôl y ddysgeidiaeth sy'n rhan ganolog o athrawiaeth ac addoliad prif ffrwd [[Hindŵaeth]], mae'r duwiau [[Brahma]], [[Vishnu]], a [[Shiva]] yn cynrychioli'r tair prif agwedd ar y [[Duw]]dod, a adnabyddir gyda'i gilydd fel y '''Trimurti''' neu'r Drindod ([[Sansgrit]] त्रिमूर्ति ''trimūrti''; ''tri'' tri/tair + ''murti'' ffurf). Dyma'r dwyfoldeb triphlyg diwinyddiaeth goruchaf mewn [[Hindŵaeth]],<ref>{{Cite book|series=SUNY Series in Religious Studies|last=Grimes|first=John A.|title=Ganapati: Song of the Self|year=1995|publisher=State University of New York Press|location=Albany|isbn=0-7914-2440-5}}</ref> <ref>{{Cite book|last=Jansen|first=Eva Rudy|title=The Book of Hindu Imagery|year=2003|publisher=Binkey Kok Publications BV|location=Havelte, Holland|isbn=90-74597-07-6}}</ref> <ref>{{Cite book|last=Radhakrishnan|first=Sarvepalli (Editorial Chairman)|author-link=Sarvepalli Radhakrishnan|title=The Cultural Heritage of India|year=1956|publisher=The Ramakrishna Mission Institute of Culture|location=Calcutta}}</ref> <ref>{{Cite book|last=Winternitz|first=Maurice|title=History of Indian Literature|year=1972|publisher=Oriental Books Reprint Corporation|location=New Delhi}}</ref> . O fewn y system Trimurti, Brahma yw'r Creawdwr, Vishnu yw'r Cynhaliwr, a Shiva yw'r Dinistriwr neu'r Trawsnewidiwr. Gellir eu hystyried yn dair brif agwedd ar y Duwdod fel y mae'n arddangos yn y [[Bydysawd]], er y gall enwadau unigol amrywio o hyn. Mae'r iogi [[Datttreya|Dattatreya]] chwedlonol yn aml yn cael ei drin nid yn unig fel un o'r 24 afatar o Vishnu, ond hefyd o Shiva a Brahma yn ogystal mewn un corff tri phen.<ref>{{Cite web|last=Mhatre|first=Sandeep|title=Datta Sampradaay and Their Vital Role|url=http://swamisamarthmath.com/en/dattasampraday.html|location=Swami Samarth temple|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304074548/http://swamisamarthmath.com/en/dattasampraday.html|archivedate=4 March 2016}}</ref> Ystyrir bod y symbol [[Om]] Hindŵaidd yn cyfeirio at Trimurti, lle mae A, U ac M y symbol Om yn cael eu hystyried fel creu, cadw a dinistr.<ref>{{Cite book|url=https://www.google.co.in/books/edition/Young_Scientist/rztlAAAAIAAJ?hl=en&gbpv=1&dq=om+trimurti+-wikipedia&pg=PA224&printsec=frontcover|title=Young Scientist: A Practical Journal for Amateurs|year=1852|publisher=Industrial Publication Company.}}</ref> Y '''Tridevi''' yw'r drindod o dduwiesau ar gyfer y Trimūrti.<ref>https://www.hindufaqs.com/tridevi-the-three-supreme-goddess-in-hinduism/</ref><ref>Ar gyfer system Trimurti sydd â [[Brahma]] fel y crëwr, [[Vishnu]] fel cynhaliwr neu warchodwr, a [[Shiva]] fel y dinistriwr. gweler Zimmer (1972) t. 124.</ref>
== Esblygiad ==
Gwelodd y cyfnod Puranic o'r 4g i'r 12g OC gynnydd mewn crefyddau ôl-Vedic ac esblygiad o'r hyn a elwir yn "Hindŵaeth synthetig".<ref>For dating of Puranic period as c. CE 300-1200 and quotation, see: Majumdar, R. C. "Evolution of Religio-Philosophic Culture in India", in: Radhakrishnan (CHI, 1956), volume 4, p. 47.</ref>
Nid oedd unrhyw unffurfiaeth yn y cyfnod hwn, ac roedd yn cynnwys Brahmaniaeth traddodiadol (neu uniongred) a gweddillion traddodiadau ffydd [[Veda|Vedig]] hŷn, ynghyd â gwahanol enwadau neu grefyddau sectyddol, yn arbennig Shaiviaeth, Vaishnaviaeth, a Siactiaeth a oedd o fewn y gorlan uniongred ond a oedd eto'n ffurfio endidau gwahanol.<ref>For characterization as non-homogeneous and including multiple traditions, see: Majumdar, R. C. "Evolution of Religio-Philosophic Culture in India", in: Radhakrishnan (CHI, 1956), volume 4, p. 49.</ref> Un o nodweddion pwysig y cyfnod hwn yw ysbryd o gydweithio rhwng ffurfiau uniongred a sectyddol.<ref>For harmony between orthodox and sectarian groups, see: Majumdar, R. C. "Evolution of Religio-Philosophic Culture in India", in: Radhakrishnan (CHI, 1956), volume 4, p. 49.</ref> O ran yr ysbryd cymod hwn, dywed RC Majumdar:<blockquote>Mae ei fynegiant mwyaf nodedig i'w ganfod yn y cysyniad diwinyddol o'r '''Trimūrti''', hy, amlygiad y Duw goruchaf mewn tair ffurf: Brahmā, Viṣṇu, a Śiva . . . Ond ni ellir ystyried yr ymgais yn llwyddiant mawr, oherwydd ni ddyrchafwyd Brahmā yn yr un modd a Śiva neu Viṣṇu, ac roedd yr enwadau gwahanol yn aml yn diffinio Trimūrti fel y tri amlygiad o'u duw sectyddol nhw eu hunain.<ref>For quotation see: see: Majumdar, R. C. "Evolution of Religio-Philosophic Culture in India", in: Radhakrishnan (CHI, 1956), volume 4, p. 49.</ref></blockquote>Mae adnabyddiaeth Brahma, Vishnu, a Shiva fel un yn cael ei bwysleisio'n gryf yn y ''Kūrma Purāṇa'', lle mae 1.6 Brahman yn cael ei addoli fel Trimurti; Mae 1.9 yn arbennig yn annog undod y tri duw, ac mae 1.26 yn ymwneud â'r un thema. Gan nodi diddordeb y Gorllewin yn y syniad o drindod (sy'n hynod o debyg i'r Drindod Sanctaidd: y Tad, y Mab a'r Ysbryd Glân), mae’r hanesydd AL Basham yn egluro cefndir y Trimurti fel a ganlyn:<blockquote>Mae'n rhaid bod rhywfaint o amheuaeth a yw'r traddodiad Hindŵaidd erioed wedi cydnabod Brahma fel y Duw Goruchaf yn y ffordd y mae Visnu a Siva wedi'u cenhedlu a'u haddoli.<ref>{{Cite book|last=Sutton|first=Nicholas|title=Religious doctrines in the Mahābhārata|date=2000|publisher=Motilal Banarsidass Publishers|location=Delhi|isbn=81-208-1700-1|pages=182|edition=1st}}</ref></blockquote>Mae'r cysyniad o Trimurti hefyd yn bresennol yn y ''[[Upanishadau|Maitri Upanishad]]'', lle mae'r tri duw yn cael eu hesbonio fel tri o'i ffurfiau goruchaf.<ref>"Brahma, Rudra, and Vishnu are called the supreme forms of him. His portion of darkness is! Rudra. His portion of passion is Brahma. His portion of purity is Visnu"—''[[Maitri Upanishad]]'' [5.2]</ref>
== Temlau Trimurti ==
[[Delwedd:Candi_Prambanan;_candi_Hindu_terindah_di_Asia_Tenggara.jpg|de|bawd|260x260px| Prif dri thŵr [[Prambanan|cyfadeilad teml Prambanan]] Trimurti o'r [[9g]], safle teml Hindŵaidd mwyaf Indonesia.]]
Gellir gweld temlau sy'n ymroddedig i amrywiadau o'r Trimurti mor gynnar â'r [[6g|6g OC]], ac mae rhai temlau heddiw lle mae'r Trimurti yn cael eu haddoli'n parhau. Yn eu plith y mae:
* Teml Baroli Trimurti
* Ogofâu Eliffantaidd
* Deml Trimurti Mithrananthapuram
* [[Prambanan|Teml Prambanan Trimurti]]
* Teml Savadi Trimurti
* Deml Thripaya Trimurti
* bryniau Thirumoorthy
== Safbwyntiau o fewn Hindŵaeth ==
Yn gyffredinol, gellir dweud bod gan y trimurti lai o rôl yn Hindŵaeth y canrifoedd diwethaf nag yn India hynafol.
=== Shaiviaeth ===
Mae Shaivitiaid yn honni, yn ôl Shaiva Agama, bod Shiva yn cyflawni pum gweithred - creu, cadwraeth, diddymiad, gras, a rhith. Yn y drefn honno, mae'r tri cham cyntaf hyn yn gysylltiedig â Shiva fel Sadyojata (yn debyg i [[Brahma]]), Vamadeva (yn debyg i [[Vishnu]]) ac Aghora (sy'n debyg i Rudra). Felly, nid yw Brahma, Vishnu a Rudra yn dduwiau gwahanol i Shiva, ond yn hytrach yn ffurfiau ar Shiva. Fel Brahma/Sadyojata, mae Shiva yn creu. Fel Vishnu/Vamadeva, mae Shiva yn cadw. Fel Rudra/Aghora, mae'n diddymu. Mae hyn yn cyferbynnu â'r syniad mai Shiva yw "Duw dinistr". Shiva yw'r Duw goruchaf ac mae'n cyflawni pob gweithred, a dim ond un yw dinistr. Mae Ergo, y Trimurti yn fath o Shiva Ei Hun ar gyfer Shaivas. Cred y Shaivitiaid mai'r Arglwydd Shiva yw'r Goruchaf, sy'n ymgymryd â rolau beirniadol amrywiol ac yn cymryd enwau a ffurfiau priodol, a hefyd yn sefyll uwchlaw'r rhain i gyd.<ref>{{Cite web|url=http://www.shaivam.org/shpdestr.htm}}</ref> Enghraifft weledol amlwg o fersiwn Shaivism o'r Trimurti yw'r cerflun ''Trimurti Sadashiva'' yn Ogofâu Elephanta ar [[Ynys Elephanta|Ynys Gharapuri]].
=== Vaishnaviaeth ===
[[Delwedd:A_statue_inside_the_Angkor_Wat_in_Cambodia;_January_2020.jpg|chwith|bawd|260x260px| Roedd Murti o [[Vishnu]], y prif dduwdod yn addoli yn [[Angkor Wat]], [[Cambodia]].]]
Er gwaethaf y ffaith bod y Vishnu Purana yn disgrifio bod [[Vishnu]] yn ail-greu ei hun fel [[Brahma]] er mwyn creu, ac fel Rudra ([[Shiva]]) er mwyn dinistrio,<ref>{{Citation|last=Flood, Gavin|title=An Introduction to Hinduism|date=13 July 1996|url=https://archive.org/details/introductiontohi0000floo/page/111|page=[https://archive.org/details/introductiontohi0000floo/page/111 111]|publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-43878-0|author-link=Gavin_Flood}}</ref> nid yw [[Vaishnaviaeth|Vaishnavism]] yn gyffredinol yn cydnabod cysyniad Trimurti; yn lle hynny, maen nhw'n credu mewn afatars o Vishnu ee [[Siddhartha Gotama|Bwdha]], [[Rama]], [[Krishna]]. Credant hefyd bod Shiva a Brahma ill dau yn ffurfiau o Vishnu. Er enghraifft, mae ysgol Dvaita yn hawlio mai Vishnu yn unig yw'r Duw goruchaf, gyda [[Shiva]] yn israddol, ac yn dehongli'r Puranas yn wahanol. Er enghraifft, mae Vijayindra Tîrtha, ysgolhaig o Dvaita yn dehongli'r 18 puranas yn wahanol. Mae'n dehongli'r puranas Vaishnavaidd fel puranas satvic a Shaivite fel tamasig ac mai dim ond piwranas satvic sy'n cael ei ystyried yn awdurdodol, ddiffiniol.<ref name="Sharma">{{Cite book|last=Sharma|first=B. N. Krishnamurti|title=A history of the Dvaita school of Vedānta and its literature: from the earliest beginnings to our own times|access-date=2010-01-15|url=https://books.google.com/books?id=FVtpFMPMulcC&q=sarabha&pg=PA412|publisher=Motilal Banarsidass Publishers|page=412|year=2000|isbn=81-208-1575-0}}</ref>
=== Shaktiaeth ===
Mae'r enwad Benywaidd- ganolog Shaktidharma yn aseinio rolau amlwg y tair ffurf (''Trimurti'') ar Dduwdod Goruchaf nid i dduwiau gwrywaidd ond yn hytrach i dduwiesau benywaidd: [[Saraswati|Mahasarasvati (Creatrix)]], [[Mahalaxmi|Mahalaxmi (Preservatrix)]], a [[Mahakali|Mahakali (Destructrix)]]. Gelwir y fersiwn fenywaidd hon o'r Trimurti yn [[Tridevi|''Tridevi'' ("tair duwies")]]. Yna mae'r duwiau gwrywaidd ([[Brahma]], [[Vishnu]], [[Shiva]]) yn cael eu lleihau'n ddim byd ond asiantau cynorthwyol i'r fenyw goruchaf Tridevi. Yn llyfr 1af (4edd bennod) Srimad Devi Bhagwat Purana, mae Devi Trimurti'n anerch fel a ganlyn:
“Adi Parashakti ydw i. Fi yw perchennog y bydysawd hwn. Fi yw'r Realaeth Absoliwt. Rwy'n ddeinamig mewn ffurf fenywaidd ac yn statig mewn ffurf wrywaidd. Rydych chi wedi ymddangos i lywodraethu'r bydysawd trwy fy egni. Chi yw ffurf wrywaidd y Realaeth Absoliwt, tra mai fi yw ffurf fenywaidd y Realaeth hwnnw. Yr wyf y tu hwnt i ffurf, y tu hwnt i bopeth, ac mae holl alluoedd Duw wedi'u cynnwys ynof. Mae'n rhaid eich bod chi'n gwybod mai fi yw'r egni tragwyddol.
=== Smartiaeth ===
Mae Smartism yn enwad o Hindŵaeth sy'n rhoi pwyslais ar grŵp o bum duw yn hytrach nag ar un duwdod arbennig.<ref>Flood (1996), p. 17.</ref> Mae'r system "addoliad o'r pum ffurf" (pañcāyatana pūjā), a boblogeiddiwyd gan yr athronydd o'r nawfed ganrif Śankarācārya ymhlith Brahmins uniongred o draddodiad Smārta, yn galw ar y pum duw [[Shiva]], [[Vishnu]], [[Brahma]], [[Shakti]] a Surya.<ref>Dating for the pañcāyatana pūjā and its connection with Smārta Brahmins is from Courtright, p. 163.</ref><ref>For worship of the five forms as central to Smarta practice see: Flood (1996), p. 113.</ref> Ychwanegodd Śankarācārya yn ddiweddarach Kartikeya at y pump hyn, gan wneud cyfanswm o chwech. Hyrwyddwyd y system ddiwygiedig hon gan Śankarācārya yn bennaf i uno prif dduwiau'r chwe sect mawr ar statws cyfartal.<ref>Grimes, p. 162.</ref> Mae'r athroniaeth fonistig a bregethwyd gan Śankarācārya ei gwneud yn bosibl i ddewis un o'r rhain fel prif dduw, ac ar yr un pryd addoli'r pedwar duw / duwiesau eraill fel ffurfiau gwahanol o'r un Brahman hollalluog.
=== Saura ===
Nid yw'r enwad Saura, sy'n addoli Surya fel pen y [[Duwdod]] a'r saguna Brahman, yn derbyn y Trimurti gan eu bod yn credu fod Surya yn Dduw. Roedd ffurfiau cynharach ar y Trimurti weithiau'n cynnwys Surya yn lle Brahma, vishnu neu shiva neu fel pedwerydd uwchben y Trimurti, y mae'r tri arall yn ymrithiadau ohonynt; Surya yw Brahma yn y bore, Vishnu yn y prynhawn a Shiva gyda'r nos. Roedd Surya hefyd yn aelod o'r Vedic Trimurti gwreiddiol, a oedd yn cynnwys Varuna a Vayu. Mae rhai Sauras yn addoli naill ai Vishnu neu Brahma neu Shiva fel amlygiadau o Surya, mae eraill yn addoli'r Trimurti fel amlygiad o Surya, ac eraill yn addoli Surya yn unig.
== Gweler hefyd ==
* Datttreya
* Moirai
* Om
* Tridevi
* Trikaya
* [[Y Drindod]]
* duwiau triphlyg
== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau|30em}}
== Ffynonellau cyffredinol ==
* {{Cite book|last=Basham|first=A. L.|title=The Wonder That Was India: A Survey of the Culture of the Indian Sub-Continent Before the Coming of the Muslims|publisher=Grove Press|location=New York|year=1954}}
* {{Cite book|last=Courtright|first=Paul B.|title={{IAST|Gaṇeśa}}: Lord of Obstacles, Lord of Beginnings|year=1985|publisher=Oxford University Press|location=New York|isbn=0-19-505742-2}}
* {{Cite book|last=Flood|first=Gavin|title=An Introduction to Hinduism|url=https://archive.org/details/introductiontohi0000floo|year=1996|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=0-521-43878-0}}
* {{Cite book|editor-last=Flood|editor-first=Gavin|title=The Blackwell Companion to Hinduism|year=2003|publisher=Blackwell Publishing|location=Malden, MA|isbn=1-4051-3251-5}}
* {{Cite book|last=Zimmer|first=Heinrich|title=Myths and Symbols in Indian Art and Civilization|year=1972|publisher=Princeton University Press|location=Princeton, New Jersey|isbn=0-691-01778-6|url=https://archive.org/details/mythssymbolsinin00zimmrich}}
{{Rheoli awdurdod}}
[[Categori:Duwiau]]
[[Categori:Hindŵaeth]]
[[Categori:Erthyglau sy'n cynnwys testun Bengaleg]]
[[Categori:Shiva]]
[[Categori:Hindwiaid]]
| |||