Llyngyren gron: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
ehangu Tagiau: Golygiad cod 2017 |
|||
Llinell 1:
{{Pethau| suppressfields= | fetchwikidata = ALL | image = Ascaris lumbricoides.jpeg | Caption = ''Ascaris lumbricoides'' }}
{{Blwch tacson
| lliw = pink
| enw = Llyngyr
| delwedd =
| maint_delwedd =
| neges_delwedd =
| regnum = [[Anifail|Animalia]]
| phylum = '''Nematoda'''
Llinell 20 ⟶ 22:
[[Anifail|Anifeiliaid]] [[infertebrat|di-asgwrn-cefn]] o'r [[ffylwm]] '''Nematoda''' yw '''llyngyr crynion'''. Mae tua 20,000 o [[rhywogaeth|rywogaethau]] sy'n niferus iawn mewn moroedd, dŵr croyw ac ar dir. Mae llawer o lyngyr crynion yn [[parasit|barasitig]].
Mae'r Llyngyren gron yn gyfystyr â'r [[ffylwm]] '''Nematoda''' (a elwir hefyd yn Nemathelminthes),<ref>[http://plpnemweb.ucdavis.edu/nemaplex/General/animpara.htm Classification of Animal Parasites]</ref><ref name="Garcia">{{Cite journal|last=Garcia|first=Lynne|title=Classification of Human Parasites, Vectors, and Similar Organisms|journal=Clinical Infectious Diseases|publisher=Department of Pathology and Laboratory Medicine, UCLA Medical Center|location=Los Angeles, California|date=October 29, 1999|volume=29|issue=4|pages=734–6|doi=10.1086/520425|pmid=10589879}}</ref> gyda nematodau planhigion-parasitig a elwir hefyd yn llyngyr llysiau.<ref>{{Cite web|last=Hay|first=Frank|title=Nematodes - the good, the bad and the ugly.|url=https://www.apsnet.org/edcenter/resources/archive/NewsViews/Pages/Nematodes.aspx|website=APS News & Views|publisher=American Phytopathological Society|access-date=28 November 2020}}</ref> Maent yn ffylwm o anifeiliaid amrywiol sy'n byw mewn ystod eang o gynefinoedd. O ran tacson, maent yn cael eu dosbarthu ynghyd â [[Pryf|phryfaid]] ac anifeiliaid eraill sy'n bwrw croen yn y cytras Ecdysozoa, ac yn wahanol i [[Llyngyren ledog|llyngyr lledog]], mae ganddynt [[Treulio bwyd|systemau treulio]] tiwbaidd, gydag agoriad ar y ddau ben. Fel [[Arafsymudwr|tardigrades]] (yr Arafsymudwr), mae ganddynt lai o enynnau Hox, ond mae eu chwaer ffylwm, Nematomorpha wedi cadw genoteip Hox protostom hynafol, sy'n dangos bod y gostyngiad yma wedi digwydd o fewn y ffylwm nematod.<ref>{{Cite journal|doi=10.3390/jdb7040019|title=How Weird is the Worm? Evolution of the Developmental Gene Toolkit in Caenorhabditis elegans|year=2019|last=Baker|first=Emily A.|last2=Woollard|first2=Alison|journal=Journal of Developmental Biology|volume=7|issue=4|page=19|pmid=31569401|pmc=6956190}}</ref>
Gall fod yn anodd gwahaniaethu rhwng [[Rhywogaeth|rhywogaethau]] nematod a'i gilydd. O ganlyniad, mae amcangyfrifon o nifer y rhywogaethau nematodau a ddisgrifiwyd hyd yma yn amrywio fesul awdur a gall y nifer amrywio dros amser. Mae arolwg 2013 o fioamrywiaeth anifeiliaid a gyhoeddwyd yn y cyfnodolyn ''Zootaxa'' yn dros 25,000.<ref>{{Cite journal|last=Hodda|first=M|year=2011|title=Phylum Nematoda Cobb, 1932. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness|journal=Zootaxa|volume=3148|pages=63–95|doi=10.11646/zootaxa.3148.1.11}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Zhang|first=Z|year=2013|title=Animal biodiversity: An update of classification and diversity in 2013. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness (Addenda 2013)|journal=Zootaxa|volume=3703|issue=1|pages=5–11|doi=10.11646/zootaxa.3703.1.3}}</ref> Mae amcangyfrifon o gyfanswm nifer y rhywogaethau sy'n bodoli yn fwy na hyn. Mae un papur academaidd nodedig, a gyhoeddwyd ym 1993, yn nodi y gall y nifer fod dros 1 miliwn o rywogaethau o nematodau. Heriodd cyhoeddiad dilynol yr honiad hwn, gan amcangyfrif bod y ffigwr yn fwy na 40,000 o rywogaethau. Er bod yr amcangyfrifon uchaf (hyd at 100 miliwn o rywogaethau) wedi'u dibrisio ers hynny, mae amcangyfrifon a ategwyd gan gromliniau ''rarefaction'', ynghyd â'r defnydd o farcodio DNA a'r gydnabyddiaeth gynyddol o rywogaethau cryptig eang ymhlith nematodau, wedi gosod y ffigwr yn nes at 1 miliwn o rywogaethau.
Mae nematodau wedi addasu'n llwyddiannus i bron pob [[ecosystem]]: o'r morol (dŵr hallt) i ddŵr croyw, ac o briddoedd rhanbarthau pegynol i bridd y trofannau, yn ogystal â'r drychiadau uchaf i'r isaf (gan gynnwys mynyddoedd). Maent yn fwy niferus nag anifeiliaid eraill mewn cyfrif unigol a rhywogaeth, ac i'w cael mewn lleoliadau mor amrywiol â chopaon mynyddoedd, anialwch, a ffosydd cefnforol. Fe'u ceir ym mhob rhan o [[lithosffer]] y ddaear, hyd yn oed ar ddyfnderoedd mawr, 0-9-3.6 [[km]] dan wyneb y Ddaear mewn mwyngloddiau aur yn [[De Affrica (rhanbarth)|Ne Affrica]]. Maent yn cynrychioli 90% o'r holl anifeiliaid ar wely'r cefnfor.<ref name="pmid18164201">{{Cite journal|title=Exponential decline of deep-sea ecosystem functioning linked to benthic biodiversity loss|journal=Curr. Biol.|volume=18|issue=1|pages=1–8|date=January 2008|pmid=18164201|doi=10.1016/j.cub.2007.11.056}}</ref>
Ceir dros 60 biliwn Nematod ar gyfer pob [[bod dynol]], gyda'r dwyseddau uchaf i'w gweld mewn coedwigoedd twndra a boreal.<ref name=":0">{{Cite journal|last=van den Hoogen|first9=Wasim|archive-url=https://web.archive.org/web/20200302112231/https://gitlab.ethz.ch/devinrouth/crowther_lab_nematodes|access-date=2019-12-10|url=https://gitlab.ethz.ch/devinrouth/crowther_lab_nematodes|issn=0028-0836|bibcode=2019Natur.572..194V|pmid=31341281|doi=10.1038/s41586-019-1418-6|language=en|pages=194–198|issue=7768|volume=572|journal=Nature|title=Soil nematode abundance and functional group composition at a global scale|date=2019-07-24|last9=Ahmad|first=Johan|first8=Byron J.|last8=Adams|first7=Ron G. M.|last7=de Goede|first6=David A.|last6=Wardle|first5=Walter|last5=Traunspurger|first4=Howard|last4=Ferris|first3=Devin|last3=Routh|first2=Stefan|last2=Geisen|archive-date=2020-03-02}}</ref> Mae eu niferoedd uchel (dros miliwn o unigolion fesul metr sgwâr, tua 80% o'r holl anifeiliaid unigol ar y ddaear), eu hamrywiaeth o gylchoedd bywyd, a'u presenoldeb ar lefelau troffig amrywiol yn tanlinellu eu rôl bwysig mewn llawer o ecosystemau.<ref name=":0" /><ref name="isbn0-903874-22-9">{{Cite book|chapter=foreword|title=The phylogenetic systematics of freeliving nematodes|publisher=The Ray Society|location=London, UK|year=1994|isbn=978-0-903874-22-9}}</ref> Dangoswyd eu bod yn chwarae rhan hanfodol mewn ecosystemau pegynol.<ref>{{Cite journal|last=Cary|first8=Irfon|pmc=6377621|pmid=30793041|doi=10.1038/s42003-018-0274-5|pages=62|issue=1|volume=2|language=en|journal=Communications Biology|title=Biotic interactions are an unexpected yet critical control on the complexity of an abiotically driven polar ecosystem|date=2019-02-15|first9=Glen A.|last9=Stichbury|last8=Jones|first=S. Craig|first7=Peyman|last7=Zawar-Reza|first6=Marwan|last6=Katurji|first5=Ian D.|last5=Hogg|first4=Ashley D.|last4=Sparrow|first3=Bryan C.|last3=Storey|first2=T. G. Allan|last2=Green|issn=2399-3642}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Adams|last9=Bottos|pmc=6377602|pmid=30793042|doi=10.1038/s42003-018-0260-y|pages=63|issue=1|volume=2|language=en|journal=Communications Biology|title=Nematodes in a polar desert reveal the relative role of biotic interactions in the coexistence of soil animals|date=2019-02-15|first9=Eric M.|first8=Charles K.|first=Byron J.|last8=Lee|first7=David W.|last7=Hopkins|last6=S. Craig Cary|first5=John E.|last5=Barrett|first4=T. G. Allan|last4=Green|first3=Bryan C.|last3=Storey|first2=Diana H.|last2=Wall|issn=2399-3642}}</ref> Cant eu gosod mewn 2,271 [[genws]] mewn 256 [[Teulu (bioleg)|teulu]].<ref name="n">{{Cite book|last=Roy C. Anderson|title=Nematode Parasites of Vertebrates: Their development and transmission|url=https://books.google.com/books?id=lEERbfsvP1EC|date=8 February 2000|publisher=CABI|isbn=978-0-85199-786-5|page=1}}</ref> Mae'r ffurfiau parasitig niferus yn cynnwys [[Pathogen|pathogenau]] yn y rhan fwyaf o blanhigion ac anifeiliaid ac mae traean o'r genera yn digwydd fel [[Arfilyn|parasitiaid]] o [[Fertebrat|fertebratau]]; ceir tua 35 rhywogaethau o'r nematod sy'n byw mewn bodau dynol.<ref name="n" />
<blockquote></blockquote>
== Geirdarddiad ==
Daw'r gair ''nematod'' o'r cyfansoddyn [[Lladin Newydd|Lladin Modern]] ''o nemat-'' "edau" (o Roeg ''nema'', ''nematos'' genynnol "edau," o goesyn y gair ''nein'' "i droelli") + ''-od''.
== Tacsonomeg a systemateg ==
[[Delwedd:Eophasma_jurasicum.JPG|bawd| ''Eophasma jurasicum'', nematod wedi'i [[Ffosil|ffosileiddio]]]]
[[Delwedd:Celegans_wt_nhr80rnai.png|bawd| ''Caenorhabditis elegans'']]
[[Delwedd:Hookworms.JPG|bawd| Rhabditia]]
[[Delwedd:Gravid_adult_female_Nippostrongylus_brasiliensis_-_image.pntd.v07.i08.g001.png|de|bawd| ''Nippostrongylus brasiliensis'']]
[[Delwedd:Threadworm.jpg|de|bawd| ''Oxyuridae (llyngyr edau)'']]
=== Hanes ===
Yn 1758, disgrifiodd Linnaeus rai genera o nematodau (ee, ''Ascaris''), a gynhwyswyd ar y pryd yn y Vermes.
Daeth enw'r grŵp Nematoda, a elwir yn anffurfiol yn "nematodau", o Nematoidea, a ddiffinnir yn wreiddiol gan Karl Rudolphi (1808)<ref name="phylumname">{{Cite journal|title=The English word "Nema" revised|journal=Systematic Biology|volume=4|issue=45|page=1619|year=1957|doi=10.2307/sysbio/6.4.184}}</ref>. Cafodd ei drin fel [[Teulu (bioleg)|teulu]] gan Burmeister (1837).<ref name="phylumname" />
Yn ei darddiad, roedd y "Nematoidea" yn cynnwys Nematodau a Nematomorpha, ar gam, a briodolwyd gan von Siebold (1843). Ynghyd ag Acanthocephala, Trematoda, a [[Cestoda|Cestoidea]], ffurfiodd y grŵp [[Difodiant|darfodedig]] Entozoa,<ref name="isbn0-85199-202-1">{{Cite book|title=Tylenchida: parasites of plants and insects|publisher=CABI Pub|location=Wallingford, Oxon, UK|year=2000|isbn=978-0-85199-202-0}}</ref> a grëwyd gan Rudolphi (1808).<ref>{{Cite book|year=2014|chapter=Gastrotricha, Cycloneuralia and Gnathifera: General History and Phylogeny|title=Handbook of Zoology (founded by W. Kükenthal)|volume=1, Nematomorpha, Priapulida, Kinorhyncha, Loricifera|publisher=de Gruyter|location=Berlin, Boston}}</ref> Cawsant eu dosbarthu hefyd ynghyd ag Acanthocephala yn y [[ffylwm]] darfodedig Nemathelminthes gan Gegenbaur (1859).
== Anatomeg ==
[[Delwedd:C_elegans_male.svg|bawd| Anatomi mewnol nematod ''C. elegans gwrywaidd'']]
Mae nematodau'n [[llyngyr]] main, bach iawn: tua 5 i 100 fel arfer µm o drwch, a 0.1 i 2.5 mm o hyd.<ref name="brady">{{Cite book|last=Nyle C. Brady|last2=Ray R. Weil|title=Elements of the Nature and Properties of Soils|edition=3rd|publisher=Prentice Hall|year=2009|isbn=9780135014332}}</ref> Mae'r nematodau lleiaf yn feicrosgopig, tra gall rhywogaethau sy'n byw'n rhydd gyrraedd cymaint â {{Convert|5|cm|in}}, ac mae rhai rhywogaethau parasitig yn fwy fyth, gan gyrraedd dros 1 fetr o hyd.<ref name="Ruppert_2004">{{Cite book|year=2004|title=Invertebrate Zoology: A Functional Evolutionary Approach|edition=7th|publisher=Brooks/Cole|location=Belmont, California|isbn=978-0-03-025982-1|url=https://archive.org/details/isbn_9780030259821}}</ref> Mae'r corff yn aml wedi'i addurno â chribau, modrwyau, blew, neu strwythurau nodedig eraill.
Mae pen nematod yn gymharol wahanol. Tra bod gweddill y corff yn gymesur ddwyochrol, mae'r pen yn reiddiol gymesur, gyda blew i synhwyro ac, mewn llawer o achosion, 'tarian pen' solet yn ymledu tuag allan o amgylch y geg. Mae gan y geg naill ai tair neu chwe [[gwefus]], sy'n aml yn dwyn cyfres o [[Dant|ddannedd]] ar eu hymylon mewnol. Yn aml, canfyddir 'chwarren [[caudal]]' gludiog ar flaen y gynffon.<ref name="Barnes_1980">{{Cite book|last=Barnes RG|title=Invertebrate zoology|publisher=Sanders College|location=Philadelphia|year=1980|isbn=978-0-03-056747-6}}</ref>
Mae'r epidermis naill ai'n syncytium neu'n haen unigol o gelloedd, ac yn cael ei orchuddio gan [[cwtigl]] o [[Collagen|golagen]] trwchus. Mae strwythur y cwtigl yn aml yn gymhleth a gall fod ganddo ddwy neu dair haen wahanol. O dan yr epidermis mae haen o gelloedd cyhyrau hydredol. Mae'r cwtigl yn gweithio gyda'r cyhyrau i greu hydro-sgerbwd. Ceir darnau'n rhedeg o arwyneb mewnol y celloedd cyhyr tuag at y llinynnau nerfol; mae hwn yn drefniant unigryw yn y [[Organebau byw|deyrnas anifeiliaid]], lle mae celloedd nerfol fel arfer yn ymestyn ffibrau i'r cyhyrau yn hytrach nag i'r gwrthwyneb.<ref name="Barnes_1980">{{Cite book|last=Barnes RG|title=Invertebrate zoology|publisher=Sanders College|location=Philadelphia|year=1980|isbn=978-0-03-056747-6}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBarnes_RG1980">Barnes RG (1980). </cite></ref>
=== System dreulio ===
Mae ceudod y ceg wedi'i leinio â [[cwtigl]], sy'n aml yn cael ei gryfhau â strwythurau, megis cribau, yn enwedig mewn rhywogaethau [[cigysol]], a all gynnal nifer o ddannedd. Mae'r geg yn aml yn cynnwys stylet miniog, y gall yr anifail ei wthio i fewn i'w [[ysglyfaeth]]. Mewn rhai rhywogaethau, mae'r stylet yn wag a gellir ei ddefnyddio i sugno hylifau o blanhigion neu anifeiliaid.<ref name="Barnes_1980">{{Cite book|last=Barnes RG|title=Invertebrate zoology|publisher=Sanders College|location=Philadelphia|year=1980|isbn=978-0-03-056747-6}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBarnes_RG1980">Barnes RG (1980). </cite></ref>
Mae ceudod y geg yn agor i mewn i [[ffaryncs]] cyhyrog, sugno, sydd hefyd wedi'i leinio â'r cwtigl. Ceir chwarennau treulio yn y rhan hon o'r [[coluddion]], gan gynhyrchu [[Ensym treulio|ensymau]] sy'n dechrau treulio'r bwyd. Mewn rhywogaethau sy'n cynnwys stylet, gall y rhain hyd yn oed gael eu chwistrellu i fewn i'r ysglyfaeth.<ref name="Barnes_1980">{{Cite book|last=Barnes RG|title=Invertebrate zoology|publisher=Sanders College|location=Philadelphia|year=1980|isbn=978-0-03-056747-6}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBarnes_RG1980">Barnes RG (1980). </cite></ref>
Nid oes unrhyw [[stumog]] yn bresennol, gyda'r ffaryncs yn cysylltu'n uniongyrchol â choluddyn, heb gyhyr sy'n ffurfio'r perfedd. Mae'r perfedd yn cynhyrchu ensymau pellach, a hefyd yn amsugno maetholion trwy ei leinin un-gell-trwchus. Leiniwyd rhan olaf y coluddyn gan gwtigl, gan ffurfio [[rectwm]], sy'n ysgarthu gwastraff trwy'r [[anws]] ychydig islaw ac o flaen blaen y gynffon. Mae symudiad bwyd trwy'r system dreulio'n ganlyniad i symudiadau corff y mwydyn. Mae gan y coluddyn falfiau neu sffincterau ar y naill ben a'r llall i helpu i reoli symudiad y bwyd drwy'r corff.<ref name="Barnes_1980">{{Cite book|last=Barnes RG|title=Invertebrate zoology|publisher=Sanders College|location=Philadelphia|year=1980|isbn=978-0-03-056747-6}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBarnes_RG1980">Barnes RG (1980). </cite></ref>
=== System ysgarthu ===
Mae [[ysgarthiad|gwastraff nitrogenaidd]] yn cael ei ysgarthu ar ffurf [[amonia]] trwy wal y corff, ac nid yw'n gysylltiedig ag unrhyw organau penodol. Fodd bynnag, mae'r strwythurau ar gyfer ysgarthu halen i gynnal osmoreoli yn nodweddiadol fwy cymhleth.<ref name="Barnes_1980">{{Cite book|last=Barnes RG|title=Invertebrate zoology|publisher=Sanders College|location=Philadelphia|year=1980|isbn=978-0-03-056747-6}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBarnes_RG1980">Barnes RG (1980). </cite></ref>
Mewn llawer o nematodau morol, mae un neu ddau o ' chwarennau renette' [[Organeb ungellog|ungellog]] yn ysgarthu [[halen]] trwy fandwll ar ochr isaf yr anifail, yn agos at y ffaryncs. Yn y rhan fwyaf o nematodau eraill, mae'r celloedd arbenigol hyn wedi'u disodli gan organ sy'n cynnwys dwy ddwythell gyfochrog wedi'u cysylltu gan un dwythell ardraws. Mae'r ddwythell groes hon yn agor i gamlas gyffredin sy'n rhedeg i'r mandwll ysgarthu.<ref name="Barnes_1980">{{Cite book|last=Barnes RG|title=Invertebrate zoology|publisher=Sanders College|location=Philadelphia|year=1980|isbn=978-0-03-056747-6}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBarnes_RG1980">Barnes RG (1980). </cite></ref>
=== System nerfol ===
Mae pedwar [[nerf]] ymylol yn rhedeg ar hyd y corff ar yr arwynebau dorsal, fentrol ac ochrol. Mae pob nerf yn gorwedd o fewn [[Meinwe|llinyn o feinwe]] sy'n gorwedd o dan y cwtigl a rhwng celloedd y cyhyrau. Y nerf fentrol yw'r mwyaf, ac mae ganddo strwythur dwbl, ychydig o flaen y [[Ysgarthu|mandwll]] [[wiktionary:pore|ysgarthu]]. Mae'r nerf dorsal yn gyfrifol am reoli symudiadau, tra bod y nerfau ochr yn synhwyraidd, ac mae'r fentrol yn cyfuno'r ddwy swyddogaeth. <ref name="Barnes_1980">{{Cite book|last=Barnes RG|title=Invertebrate zoology|publisher=Sanders College|location=Philadelphia|year=1980|isbn=978-0-03-056747-6}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBarnes_RG1980">Barnes RG (1980). </cite></ref>
Y system nerfol hefyd yw'r unig le yng nghorff y nematod sy'n cynnwys cilia, sydd i gyd yn ansymudol ac â swyddogaeth synhwyraidd.<ref>{{Cite web|url=http://www.wormbook.org/chapters/www_ciliumbiogenesis.2/ciliumbiogenesis.html|title=The sensory cilia of Caenorhabditis elegans|website=www.wormbook.org}}</ref> <ref>{{Cite journal|pmc=2870953|pmid=20215474|doi=10.1534/genetics.110.114009|volume=185|issue=1|title=Hearing in Drosophila requires TilB, a conserved protein associated with ciliary motility|journal=Genetics|date=May 2010|pages=177–88|last=Kavlie|first=RG|last2=Kernan|first2=MJ|last3=Eberl|first3=DF}}</ref>
Ar ben blaen yr anifail, mae'r nerfau'n cangenu o un nerf crwn, trwchus ac o amgylch y ffaryncs, ac yn gwasanaethu fel [[ymennydd]]. Mae nerfau llai yn rhedeg ymlaen o'r cylch i gyflenwi organau synhwyraidd y pen.<ref name="Barnes_1980">{{Cite book|last=Barnes RG|title=Invertebrate zoology|publisher=Sanders College|location=Philadelphia|year=1980|isbn=978-0-03-056747-6}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBarnes_RG1980">Barnes RG (1980). </cite></ref>
Mae cyrff y nematodau wedi'u gorchuddio â nifer o flew mân synhwyraidd a phapilâu sydd gyda'i gilydd yn rhoi elfen o gyffwrdd. Y tu ôl i'r blew synhwyraidd ar y pen mae dau bwll bach, neu ' amffidau '. Mae'r rhain yn cael eu cyflenwi'n dda â chelloedd nerfol ac mae'n debyg eu bod yn organau cemodderbynnydd. Mae rhai nematodau dyfrol yn meddu ar yr hyn sy'n ymddangos yn smotiau llygad pigmentog, ond nid yw'n glir a yw'r rhain yn synhwyraidd eu natur ai peidio.<ref name="Barnes_1980">{{Cite book|last=Barnes RG|title=Invertebrate zoology|publisher=Sanders College|location=Philadelphia|year=1980|isbn=978-0-03-056747-6}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBarnes_RG1980">Barnes RG (1980). </cite></ref>
== Atgynhyrchu ==
Mae'r rhan fwyaf o rywogaethau nematod yn ddeuoecaidd (''dioecious''), gydag unigolion gwrywaidd a benywaidd ar wahân, er bod rhai, megis ''Caenorhabditis elegans'', yn androdioecious, yn cynnwys [[deurywiad]] a gwrywod prin. Mae gan y ddau ryw un neu ddau o [[Gonad|gonadau]] tiwbaidd. Mewn gwrywod, mae'r sberm yn cael ei gynhyrchu ar ddiwedd y gonad ac yn mudo ar ei hyd wrth iddynt aeddfedu. Mae'r [[Caill|gaill]] yn agor i [[fesigl semenol]] gymharol lydan ac yna yn ystod cyfathrach rywiol i mewn i ddwythell alldafliad chwarennol a chyhyrol sy'n gysylltiedig â'r [[vas deferens]] a'r cloaca. Yn y fenyw, mae'r [[Ofari|ofarïau]] i gyd yn agor i mewn i draphont ofiaidd (mewn deurywiaid (hermaphroditau), mae'r wyau'n mynd i mewn i sbermatheca'n gyntaf) ac yna i [[Croth|groth]]<nowiki/>y chwarennau. Mae'r [[Wterws|uteri]] ill dau yn agor i mewn i [[fwlfa]]/[[Gwain|wain]] cyffredin, sydd fel arfer wedi'i leoli yng nghanol yr arwyneb fentrol.<ref name="Barnes_1980">{{Cite book|last=Barnes RG|title=Invertebrate zoology|publisher=Sanders College|location=Philadelphia|year=1980|isbn=978-0-03-056747-6}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBarnes_RG1980">Barnes RG (1980). </cite></ref>
Mae atgenhedlu fel arfer yn [[Atgenhedlu|rhywiol]], er bod hermaphrodites yn gallu hunan-ffrwythloni. Mae gwrywod fel arfer yn llai na benywod neu'r deurywiaid (yn aml yn llawer llai) ac yn aml mae ganddynt gynffon siâp gwynt neu blygu nodweddiadol. Yn ystod [[Cyfathrach rywiol|y cyplu]], mae un neu ragor o'r sbigylau (''spicules'') [[Citin|citinog]] yn symud allan o'r cloaca ac yn cael eu mewnosod ym mandwll rhywiol y fenyw. Mae [[sberm]] ameboid yn nofio ar hyd y sbiciwl i mewn i'r llyngyren fenywaidd. Credir mai sberm nematod yw'r unig [[Ewcaryot|gell ewcaryotig]] heb y protein crwn G-actin.
Gall wyau fod yn embryonig neu heb embryonau pan fyddant yn cael eu pasio gan y fenyw, sy'n golygu efallai na fydd eu hwyau wedi'u ffrwythloni eto. Gwyddys bod rhai rhywogaethau yn <nowiki><i>ofvoviviparous</i></nowiki>. Mae'r wyau'n cael eu hamddiffyn gan gragen allanol, wedi'i secretu gan y groth. Mewn llyngyr crwn sy'n byw'n rhydd, mae'r wyau'n deor yn [[larfa]], sy'n ymddangos yn union yr un fath a'r oedolion yn y bôn, ac eithrio system atgenhedlu sydd heb ei datblygu'n ddigonol; mewn llyngyr parasitig, mae'r cylch bywyd yn aml yn llawer mwy cymhleth.<ref name="Barnes_1980">{{Cite book|last=Barnes RG|title=Invertebrate zoology|publisher=Sanders College|location=Philadelphia|year=1980|isbn=978-0-03-056747-6}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBarnes_RG1980">Barnes RG (1980). </cite></ref>
== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau}}
{{Reflist |colwidth=30em |refs=
<ref name="Borgonie 2011">
{{cite journal
| vauthors = Borgonie G, García-Moyano A, Litthauer D, Bert W, Bester A, van Heerden E, Möller C, Erasmus M, Onstott TC | title = Nematoda from the terrestrial deep subsurface of South Africa
| journal = Nature
| date = June 2011
| volume = 474
| issue = 7349
| pages = 79–82
| doi = 10.1038/nature09974
| pmid = 21637257
| bibcode = 2011Natur.474...79B
| url = https://biblio.ugent.be/publication/1269676
| hdl = 1854/LU-1269676
| s2cid = 4399763
| hdl-access = free
}}
</ref>
<ref name="Pramer 1964">
{{cite journal
| vauthors = Pramer C
| year = 1964
| title = Nematode-trapping fungi
| journal = Science
| volume = 144
| issue = 3617
| pages = 382–388
| doi = 10.1126/science.144.3617.382
| pmid = 14169325
| bibcode = 1964Sci...144..382P
}}
</ref>
<ref name="Ahrén 1998">
{{cite journal
| vauthors = Ahrén D, Ursing BM, Tunlid A
| year = 1998
| title = Phylogeny of nematode-trapping fungi based on 18S rDNA sequences
| journal = FEMS Microbiology Letters
| volume = 158
| issue = 2
| pages = 179–184
| pmid = 9465391
| doi=10.1016/s0378-1097(97)00519-3
}}
</ref>
<ref name="Lemonick 2011">
{{cite news
| vauthors = Lemonick MD
| title = Could 'worms from Hell' mean there's life in space?
| work = Time
| issn=0040-781X
| url = http://www.time.com/time/health/article/0,8599,2076281,00.html
| archive-url = https://web.archive.org/web/20110610100919/http://www.time.com/time/health/article/0,8599,2076281,00.html
| url-status = dead
| archive-date = June 10, 2011
| access-date = 2011-06-08
| date = 2011-06-08
| df = dmy-all
}}
</ref>
<ref name="Bhanoo 2011">
{{cite news
| vauthors = Bhanoo SN
| date = 2011-06-01
| title = Nematode found in mine is first subsurface multicellular organism
| work = The New York Times
| issn = 0362-4331
| url = https://www.nytimes.com/2011/06/07/science/07obworm.html?_r=1&ref=southafrica
| access-date = 2011-06-13
| df = dmy-all
}}
</ref>
<ref name="Nature 2011-06-02">{{cite journal | title = Gold mine | journal = Nature |date=June 2011 | volume = 474 | issue = 7349 | pages = 6 | doi = 10.1038/474006b| pmid = 21637213 | doi-access = free}}</ref>
<ref name="Drake 2011-06-01">
{{cite journal
| vauthors = Drake N
| date = 2011-06-01
| title = Subterranean worms from hell: Nature News
| journal = Nature News
| url = http://www.nature.com/news/2011/110601/full/news.2011.342.html
| doi = 10.1038/news.2011.342
| access-date = 2011-06-13
| df = dmy-all
}}
</ref>
<ref name="Borgonie 2011-06-02">
{{cite journal
| vauthors = Borgonie G, García-Moyano A, Litthauer D, Bert W, Bester A, van Heerden E, Möller C, Erasmus M, Onstott TC
| date = 2011-06-02
| title = Nematoda from the terrestrial deep subsurface of South Africa
| journal = Nature
| volume = 474
| issue = 7349
| pages = 79–82
| doi = 10.1038/nature09974
| issn = 0028-0836
| pmid = 21637257
| bibcode = 2011Natur.474...79B
| df = dmy-all
| url = https://biblio.ugent.be/publication/1269676
| hdl = 1854/LU-1269676
| s2cid = 4399763
| hdl-access = free
}}
</ref>
<ref name="ITIS Nematoda">
{{cite web
| url = https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=59490
| title = ITIS report: Nematoda
| publisher = Itis.gov
| access-date = 2012-06-12
| df = dmy-all
}}
</ref>
<ref name="Holterman2006">
{{cite journal
| vauthors = Holterman M, van der Wurff A, van den Elsen S, van Megen H, Bongers T, Holovachov O, Bakker J, Helder J | year = 2006
| title = Phylum-wide analysis of SSU rDNA reveals deep phylogenetic relationships among nematodes and accelerated evolution toward crown Clades
| journal = Mol Biol Evol
| volume = 23
| issue = 9
| pages = 1792–1800
| doi = 10.1093/molbev/msl044
| pmid = 16790472
| doi-access = free
}}
</ref>
<ref name="Nematodes.org Genomes">{{cite web
| url = http://www.nematodes.org/nematodegenomes/index.php/959_Nematode_Genomes
| title = 959 Nematode Genomes – NematodeGenomes
| publisher = Nematodes.org
| date = 2011-11-11
| access-date = 2012-06-12
| df = dmy-all
| archive-url = https://web.archive.org/web/20150805083306/http://www.nematodes.org/nematodegenomes/index.php/959_Nematode_Genomes
| archive-date = 2015-08-05
| url-status = dead
}}</ref>
<ref name="Weischer 2000">
{{cite book
| vauthors = Weischer B, Brown DJ
| title = An Introduction to Nematodes: General Nematology
| year = 2000
| publisher = Pensoft
| location = Sofia, Bulgaria
| isbn = 978-954-642-087-9
| pages = 75–76
}}
</ref>
<ref name="Riotte">
{{cite book
| vauthors = Riotte L
| title = Secrets of companion planting for successful gardening
| year = 1975
| page=7
}}
</ref>
<ref name="CSIRO">
{{cite journal
| url = http://www.publish.csiro.au/paper/AP04081
| vauthors = Loothfar R, Tony S
| title = Suppression of root knot nematode (Meloidogyne javanica) after incorporation of Indian mustard cv. Nemfix as green manure and seed meal in vineyards
| journal = [[Australasian Plant Pathology]]
| volume = 34
| issue = 1
| date = 2005-03-22
| pages = 77–83
| doi = 10.1071/AP04081
| s2cid = 24299033
| access-date = 2010-06-14
| df = dmy-all
}}
</ref>
<ref name="Lambshead 1993">
{{cite journal
| author-last = Lambshead |author-first=PJD
| title = Recent developments in marine benthic biodiversity research
| journal = Oceanis
| year = 1993
| volume = 19
| issue = 6
| pages = 5–24
}}
</ref>
<ref name="RAnderson">
{{cite book
|author=Anderson, Roy C.
|title=Nematode Parasites of Vertebrates: Their Development and Transmission
|url=https://books.google.com/books?id=lEERbfsvP1EC&pg=PA1
|date=8 February 2000
|publisher=CABI
|isbn=9780851994215
|pages=1–2
|quote=Estimates of 500,000 to a million species have no basis in fact.
}}
</ref>
<ref name="Lambshead_Boucher">
{{cite journal
| author = Lambshead, P.J.D., Boucher, G.
| title = Marine nematode deep-sea biodiversity—hyperdiverse or hype?
| journal = Journal of Biogeography
| year = 2003
| volume = 30
| issue = 4
| pages = 475–485
| doi = 10.1046/j.1365-2699.2003.00843.x
| url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1046/j.1365-2699.2003.00843.x
}}
</ref>
<ref name="Qing_Bert">
{{cite journal
| author = Qing, X., Bert, W.
| title = Family Tylenchidae (Nematoda): an overview and perspectives
| journal = Organisms Diversity & Evolution
| year = 2019
| volume = 19
| issue = 3
| pages = 391–408
| doi = 10.1007/s13127-019-00404-4
| s2cid = 190873905
| url = https://link.springer.com/article/10.1007/s13127-019-00404-4
}}
</ref>
<ref name="Floyd2002">
{{cite journal
| author = Floyd, R., Abebe, E., Papert, A., Blaxter, M.
| title = Molecular barcodes for soil nematode identification
| journal = Molecular Ecology
| year = 2002
| volume = 11
| issue = 4
| pages = 839–850
| doi = 10.1046/j.1365-294X.2002.01485.x
| pmid = 11972769
| s2cid = 12955921
| url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1046/j.1365-294X.2002.01485.x?sid=nlm%3Apubmed
}}
</ref>
<ref name="Derycke_et_al">
{{cite journal
| author = Derycke, S., Sheibani Tezerji, R., Rigaux, A., Moens, T.
| title = Investigating the ecology and evolution of cryptic marine nematode species through quantitative real-time PCR of the ribosomal ITS region
| journal = Molecular Ecology Resources
| year = 2012
| volume = 12
| issue = 4
| pages = 607–619
| doi = 10.1111/j.1755-0998.2012.03128.x
| pmid = 22385909
| s2cid = 4818657
| url = https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22385909/
| hdl = 1854/LU-3127487
| hdl-access = free
}}
</ref>
<ref name="Blaxter2016">
{{cite journal
| author = Blaxter, Mark
| title = Imagining Sisyphus happy: DNA barcoding and the unnamed majority
| journal = Philosophical Transactions of the Royal Society of London B
| year = 2016
| volume = 371
| issue = 1702
| pages = 20150329
| doi = 10.1098/rstb.2015.0329
| pmid = 27481781
| pmc = 4971181
| url = }}
</ref>
<ref name="Haag_et_al_2018">
{{cite book
|author = Haag, E.S., Helder, J., Mooijman, P.J.W., Yin, D., Hu, S
|chapter = The Evolution of Uniparental Reproduction in Rhabditina Nematodes: Phylogenetic Patterns, Developmental Causes, and Surprising Consequences
|title = Transitions Between Sexual Systems
|editor = Leonard, J.L.
|year = 2018
|publisher = Springer
|url = https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-94139-4_4
|pages = 99–122
|doi = 10.1007/978-3-319-94139-4_4
|isbn = 978-3-319-94137-0
}}
</ref>
<ref name="researchgate">
{{cite web
|url=https://www.researchgate.net/publication/279896164
|title=Recent developments in marine benthic biodiversity research
|work=ResearchGate
|access-date=November 5, 2018
|df=dmy-all
}}
</ref>
}}
== Darllen pellach ==
{{refbegin|30em}}
* {{cite journal | last1 = Atkinson | first1 = H.J. | year = 1973 | title = The respiratory physiology of the marine nematodes ''Enoplus brevis'' (Bastian) and ''E. communis'' (Bastian): I. The influence of oxygen tension and body size | url = http://jeb.biologists.org/cgi/reprint/59/1/255.pdf | journal = [[Journal of Experimental Biology|J. Exp. Biol.]] | volume = 59 | issue = 1 | pages = 255–266| doi = 10.1242/jeb.59.1.255 }}
* {{cite web |work=[[BBC News]] |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/2992123.stm |title=Worms survived Columbia disaster |date=1 May 2003 |access-date=4 Nov 2008}}
* {{cite journal | last1 = Gubanov | first1 = N.M. | year = 1951 | title = Giant nematoda from the placenta of Cetacea; ''Placentonema gigantissima'' nov. gen., nov. sp. | journal = [[Proceedings of the USSR Academy of Sciences|Proc. USSR Acad. Sci.]] | volume = 77 | issue = 6 | pages = 1123–1125}} [in Russian].
* {{cite book |author=Kaya, Harry K. |chapter=An Overview of Insect-Parasitic and Entomopathogenic Nematodes |editor=Bedding, R.A. |title=Nematodes and the Biological Control of Insect Pests |publisher=Csiro Publishing |year=1993 |isbn=9780643105911 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=drhdg7UmNnAC&pg=PT8 |display-authors=etal}}
* {{cite web |website=[[Merck Veterinary Manual]] (MVM) |date=2006 |url=http://www.merckvetmanual.com/mvm/index.jsp?cfile=htm/bc/130506.htm |title=Giant kidney worm infection in mink and dogs |access-date=10 Feb 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303183024/http://www.merckvetmanual.com/mvm/index.jsp?cfile=htm%2Fbc%2F130506.htm |archive-date=2016-03-03 |url-status=dead |df=dmy-all}}
* {{cite journal |vauthors=White JG, Southgate E, Thomson JN, Brenner S | title = The structure of the ventral nerve cord of Caenorhabditis elegans | journal = Philos. Trans. R. Soc. Lond. B Biol. Sci. | volume = 275 | issue = 938 | pages = 327–348 |date=August 1976 | pmid = 8806 | doi=10.1098/rstb.1976.0086 | bibcode=1976RSPTB.275..327W | doi-access = free}}
* {{cite book |editor1-last=Lee |editor1-first=Donald L |title=The biology of nematodes |date=2010 |publisher=Taylor & Francis |location=London |isbn=978-0415272117 |url=https://books.google.com/books?id=omQLBAAAQBAJ |access-date=16 December 2014}}
* {{cite book |authors=De Ley, P & Blaxter, M |date=2004 |chapter=A new system for Nematoda: combining morphological characters with molecular trees, and translating clades into ranks and taxa |editor1=R Cook |editor2=DJ Hunt |title=Nematology Monographs and Perspectives |volume=2 |publisher=E.J. Brill, Leiden |pages=633–653}}
{{refend}}
{{Rheoli awdurdod}}
[[Categori:Ffyla o anifeiliaid]]
| |||