Calori
Uned i fesur egni neu wres yw'r calori sy'n cyfateb i'r gwres angenrheidiol i godi un radd Celsius ar dymheredd gram o ddŵr (calori fechan[1] neu galori gram)[2] neu un radd Celsius ar dymheredd cilogram o ddŵr (calori fawr,[1] cilocalori,[3] neu mewn nodiant gwyddonol Calori) a hynny ar fesur un gwasgedd atmosfferig safonol.[2]
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | uned o ynni, uned sy'n deillio o UCUM  |
|---|---|
Ers 1925 diffinnir y calori yn nhermau'r uned SI am egni, y joule; ym 1948 penderfynwyd taw tua 4.2 joule yw gwerth un calori. Gall y gwres a gynrychiolir gan y calori amrywio cymaint ag un y cant ar wahanol dymhereddau, ac felly mae'n rhaid diffinio'r tymheredd ar gyfer gwresogi'r dŵr. Gan hynny, diffinid y calori fechan neu'r calori 15° fel y gwres sydd angen i godi tymheredd gram o ddŵr o 14.5° i 15.5 °C, sy'n hafal i 4.1855 joule. Weithiau ceir hefyd y calori 20° (4.18190 joule) sy'n codi tymheredd gram o ddŵr o 19.5° i 20.5 °C; a'r calori cymedrig (4.19002 joule), sef un y cant o'r gwres sydd angen i godi tymheredd gram o ddŵr o 0° i 100 °C.[2]
Defnyddir y galori fawr neu'r cilocalori yn aml mewn maetheg i gynrychioli gwerth bwyd arbennig fel cynhyrchydd egni, hynny yw y maint o fwyd sy'n angenrheidiol i gynhyrchu'r gyfryw uned.[1] Cynnig gan nifer o arbenigwyr yw i ddefnyddio'r cilojoule yn lle'r cilocalori wrth drin a thrafod gwerth egni bwyd, gan gysoni arferion y maes gwyddor bwyd gyda'r gwyddorau eraill sydd yn defnyddio unedau SI. Yn ôl y Pwyllgor ar Gyfundrefn Enwau, Undeb Rhyngwladol y Gwyddorau Maeth, mae un cilocalori yn hafal i 4.184 cilojoule, ar sail cilocalori sy'n codi tymheredd cilogram o ddŵr o 14.5° i 15.5 °C. Defnyddir y cilocalori a'r cilojoule ill dau gan lywodraethau a chwmnïau bwyd ar eu cynnyrch ar draws y bwyd, ond y calori fawr yw'r uned a ddefnyddir amlaf i fesur egni bwyd.[2]
Mae dwy uned arall o egni gwres sy'n dwyn yr enw calori. Defnyddir y calori Tabl Rhyngwladol mewn tablau sy'n dangos priodweddau ager. Ei ddiffiniad gwreiddiol yw 1/860 watt-awr rhyngwladol, sy'n hafal i 4.1868 joule. Defnyddir y calori thermocemegol mewn maes thermocemeg i fesur cynhwysedd gwres, gwres cudd, a gwres adwaith. Mae'n hafal i 4.184 joule.[2]
Gweler hefyd
golyguCyfeiriadau
golygu- ↑ 1.0 1.1 1.2 calori. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 13 Medi 2015.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 (Saesneg) calorie. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 13 Medi 2015.
- ↑ cilocalori. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 13 Medi 2015.