Wicipedia

Diffyg maeth

afiechyd dynol

Pan na fwyteir digon o faetholion bydd y corff yn dioddef o ddiffyg maeth. Mae'r gair malnutrition yn y Saesneg hefyd yn cynnwys adegau pan y bwyteir gormod o faetholion; yn y Gymraeg, fodd bynnag, defnyddir y gair gor-faeth am y stad hwn. Mae'r erthygl hon yn cynnwys diffyg maeth a gor-faeth.[1]

Diffyg maeth
Rhuban oren: y symbol rhyngwladol
o ddiffyg maeth.
Dosbarthiad ac adnoddau allanol
Arbenigeddendocrinoleg, intensive care medicine, maethiad
ICD-10E40.{{{3}}}-E46.{{{3}}}
ICD-9-CM263.9
MedlinePlus000404
eMedicineped/1360
Patient UKDiffyg maeth
MeSHD044342

Gall unrhyw un o'r elfennau hanfodol fod ar goll: caloriau, protein, carbohydrad, fitaminau neu fwynau.[1][2]

Pan fo merch feichiog yn dioddef o ddiffyg maeth, gall effeithio'r babi yn y groth, a hynny'n barhaol: yn ffisegol neu'n broblemau meddyliol. Mae hyn hefyd yr un mor wir gyda babanod dan ddwy oed, lle'r effeir eu datblygiad yn barhaol.[1] Gelwir diffyg maeth eithafol yn newyn, lle mae'r symtomau'n cynnwys: corff hir, main gyda diffyg ynni, a choesau a bol wedi chwyddo.[1][2] Un o'r sgil effeithiau, neu ganlyniad newyn a diffyg maeth yw anallu'r corff i ymladd yn erbyn haint a bydd y claf yn aml yn teimlo'r oerfel yn waeth nag arfer, a hyd yn oed hypothermia.

Mae symtomau diffyg micro-faetholion yn dibynnu ar ba ficro-faetholion sy'n ddiffygiol. yn y corff.[2]

Geirdarddiad

golygu

Ystyr y gair "maeth" yw "Cynhaliaeth, lluniaeth, porthiant, ymborth neu fwyd".[3] Cofnodir y gair yn Historia Gruffud vab Kenan) (HGK 10) yn y C13: Gruffud eu car ac eu mab maeth. Mae'r gair hefyd yn digwydd fel: "tad maeth", "chwaer faeth" ac yn y gair "mamaeth".

Achos

golygu

Mae diffyg maeth yn digwydd fel arfer gan nad oes digon o fwyd ar gael.[4] Gall hyn fod o ganlyniad i bris uchel y bwyd a werthir, a thlodi.[1][4] Mae peidio a rhoi llaeth o'r fron hefyd yn medru cyfrannu at y broblem, ond gall heintiau hefyd achosi diffyg maeth e.e. gastroenteritis, niwmonia, malaria a brech goch - sy'n cynyddu'r angen am fwy o faetholion.[4] Gellir dosbarthu diffyg maeth yn ddau wahanol fath: diffyg protein a diffyg yn y diet.[5]

 
Marwolaethau o ddiffyg maeth. Dangosir nifer y marwolaethau am bob mil o bobl, yn 2012.
     0-4     5-8     9-13     14-23     24-34     35-56     57-91     92-220     221-365     366-1,207

Mae marasmws (diffyg protein a chaloriau) a kwashiorkor (diffyg protein) yn enghreifftiau o'r cyntaf.[2] Mae diffyg micro-maetholion yn cynnwys diffyg haearn, iodin a fitamin A yn y diet.[2] Yn y 'gwledydd datblygedig', mae gor-fwyta a gor-faeth yn digwydd oddi fewn i'r un cymunedau lle ceir diffyg maeth. Un arall o achosion diffyg maeth yw Anorecsia nerfosa.[6][7][8]

Ledled y byd amcangyfrifir fod anorecsia'n effeithio oddeutu dwy filiwn o bobl (amcangyfrifon 2013).[9] Hynny yw, mae'n digwydd mewn 0.9% - 4.3% o ferched a 0.2% i 0.3% o ddynion gwledydd y Gorllewin, rywbryd yn ystod eu bywydau.[10] Mae tua 0.4% o ferched wedi'u heffeithio ar unrhyw flwyddyn. Mae hyn yn ddeg gwaith yn fwy na gyda dynion.[10] Mae cyfraddau gwledydd tlota'r byd yn fwy niwlog, heb ddata digonol. Yn 2013 amcangyfrifir fod dros 600 o bobl wedi marw o anorecsia drwy'r byd: cynnydd yn y niferoedd o 400 o farwolaethau yn 1990.[11]

Triniaeth

golygu

Mae sawl triniaeth i ddiffyg maeth, gyda nifer ohonyn nhw wedi bod yn llwyddiannus, dros y blynyddoedd. Gall hyrwyddo mamau i roi llaeth o'r fron yn hytrach na llaeth potel leihau'r problemau a marwolaethau.[1][12][13] Felly hefyd pan roddir llaeth i fabanod a phlant rhwng 6 mis a 2 flynedd oed. Ceir tystiolaeth hefyd fod rhoi ychwanegion ar ffurf tabledi o faetholion ayb hefyd yn gwella'r canlyniadau.[13] Yn yr un modd mae'r ychwanegiadau hyn hefyd yn llwyddiannus pan gant eu rhoi i'r fam feichiog. Y dull symlaf a mwyaf naturiol, wrth gwrs yw drwy roi arian i bobl tlawd i brynnu bwyd.[12][14]

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 Facts for life (PDF) (arg. 4th). New York: United Nations Children's Fund. 2010. tt. 61 and 75. ISBN 978-92-806-4466-1. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2018-12-12. Cyrchwyd 2016-08-12.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 Young, E.M. (2012). Food and development. Abingdon, Oxon: Routledge. tt. 36–38. ISBN 9781135999414.
  3. ↑  maeth. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 4 Awst 2022.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 "Maternal, newborn, child and adolescent health". WHO. Cyrchwyd 4 Gorffennaf 2014.
  5. ↑ Essentials of International Health. Jones & Bartlett Publishers. 2011. t. 194. ISBN 9781449667719.
  6. ↑ "Progress For Children: A Report Card On Nutrition" (PDF). UNICEF. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2021-01-12. Cyrchwyd 2016-08-12.
  7. ↑ Prentice, editor-in-chief, Benjamin Caballero ; editors, Lindsay Allen, Andrew (2005). Encyclopedia of human nutrition (arg. 2nd). Amsterdam: Elsevier/Academic Press. t. 68. ISBN 9780080454283.CS1 maint: extra text: authors list (link)
  8. ↑ Stoelting's anesthesia and co-existing disease (arg. 6th). Philadelphia: Saunders/Elsevier. 2012. t. 324. ISBN 9781455738120.
  9. ↑ Global Burden of Disease Study 2013, Collaborators (5 Mehefin 2015). "Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 301 acute and chronic diseases and injuries in 188 countries, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013.". Lancet (London, England). doi:10.1016/S0140-6736(15)60692-4. PMID 26063472.
  10. ↑ 10.0 10.1 Smink, FR; van Hoeken, D; Hoek, HW (August 2012). "Epidemiology of eating disorders: incidence, prevalence and mortality rates.". Current psychiatry reports 14 (4): 406–14. doi:10.1007/s11920-012-0282-y. PMC 3409365. PMID 22644309. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3409365.
  11. ↑ GBD 2013 Mortality and Causes of Death Collaborators (17 December 2014). "Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013". Lancet 385 (9963): 117–171. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMC 4340604. PMID 25530442. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4340604.
  12. ↑ 12.0 12.1 "An update of 'The Neglected Crisis of Undernutrition: Evidence for Action'" (PDF). www.gov.uk. Department for International Development. Hydref 2012. Cyrchwyd 5 Gorffennaf 2014.
  13. ↑ 13.0 13.1 Bhutta, ZA; Das, JK; Rizvi, A; Gaffey, MF; Walker, N; Horton, S; Webb, P; Lartey, A et al. (Aug 3, 2013). "Evidence-based interventions for improvement of maternal and child nutrition: what can be done and at what cost?". Lancet 382 (9890): 452–77. doi:10.1016/s0140-6736(13)60996-4. PMID 23746776.
  14. ↑ "World Food Programme, Cash and Vouchers for Food" (PDF). WFP.org. Ebrill 2012. Cyrchwyd 5 Gorffennaf 2014.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Diffyg_maeth&oldid=11650670"