Castanwydden bêr

Castanea sativa
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Plantae
Ddim wedi'i restru:	Angiosbermau
Ddim wedi'i restru:	Ewdicotau
Ddim wedi'i restru:	Asteridau
Urdd:	Fagales
Teulu:	Fagaceae
Genws:	Castanea
Rhywogaeth:	C. sativa
Enw deuenwol
	Castanea sativa;

Llysieuyn blodeuol (neu legume) yw Castanwydden bêr sy'n enw benywaidd. Mae'n perthyn i'r teulu Fagaceae. Yr enw gwyddonol (Lladin) yw Castanea sativa a'r enw Saesneg yw Sweet chestnut.^[1] Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Castanwydden, Castanwydd, Castanwydden Bêr, Cnau Castan, Pipwydd, Sataen, Satain.

Eraill yn yr un teulu yw: ffa soya (Glycine max), y ffa cyffredin (Phaseolus), pys gyffredin (Pisum sativum), chickpea (Cicer arietinum), cnau mwnci (Arachis hypogaea), pys per (Lathyrus odoratus) a licrs (Glycyrrhiza glabra).

Enwau Lleoedd

Dim ond un enw sy’n cynnwys yr elfen “castan” sydd yng nghronfa Melville Richards [1], tystioaeth mae’n debyg i brinder gymharol y goeden hon, ac i’w statws anghynhenid. Gall unrhyw enw a ddargafyddir gyfeirio un ai at y rhywogaeth hon neu at ei chwaer rhywogaeth castanwydden y meirch. Gellid dyfalu mai prif werth y gastanwydden bêr fyddai ei ffrwyth amheuthun a bwytadwy tra bod castanwydden y meirch, os byddai gwerth iddi, y pren fyddai hynny yn bennaf.

Fodd bynnag mae peth tystiolaeth yn y Gymraeg i ddefnydd cnau castanwydd, dros y ffin in Swydd Gaerloyw. "Castein-iarth" oedd un o’r tarddiadau a osodwyd yn The Place Names of Gloucestershire (Smith 1964) fel y’i henwyd am Castiart neu Castiard yng nghofnodion Cartwlari Abaty Flaxley a Fforest Dena. Tybir mai tarddu yn wreiddiol o‘r Lladin castanea am castanwydden bêr y mae. Dywed bod y goron wedi caniatáu degwm o holl gnau castanwydd yn Dena i‘r Abaty yn 1153 - et singulis annis totam decimam castanearum de Dena. Hyd yma dyma’r unig dystiolaeth o gastanwydden bêr fel bwyd yn y Gymraeg [gwirio Linnard].... ?^[2] Am ail elfen yr enw Castein-iarth, mae’n debyg mai yr un iarth sydd yma a hwnnw yn Peniarth - sef pentir, neu dir amgeuedig.

Gweler hefyd

Y Bywiadur Gwefan Llên Natur

Cyfeiriadau

↑ Gerddi Kew; adalwyd 21 Ionawr 2015
↑ llythyr gan R. Jarman i Llên Natur

[1] Gerddi Kew; adalwyd 21 Ionawr 2015

[2] ythyr gan R. Jarman i Llên Natur

[1]

[2]