Castell Ystrad Meurig

Castell o gyfnod y Normaniaid y mae ei adfeilion yn gorwedd ger pentref Ystrad Meurig, canolbarth Ceredigion, yw Castell Ystrad Meurig.

Castell Ystrad Meurig

Math	castell
Daearyddiaeth
Sir	Ceredigion
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.290441°N 3.903664°W
Statws treftadaeth	heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Dynodwr Cadw	CD032

Codwyd castell mwnt a beili ar y safle gan yr arglwydd Normanaidd Gilbert de Clare tua'r flwyddyn 1116. Llosgwyd y castell hwnnw gan meibion Gruffudd ap Cynan yn 1137 yn ôl cofnod yn Brut y Tywysogion am y flwyddyn honno.

Fe'i ailadeiladwyd mewn cerrig gan Cadell, Rhys a Maredudd, meibion Gruffudd ap Rhys o Ddeheubarth, yn y flwyddyn 1151, ond fe'i cipiwyd oddi wrthynt gan y Normaniaid yn 1158. Cipiwyd y castell gan wŷr Deheubarth unwaith eto yn 1164 a bu yn eu meddiant am dros ddeng mlynedd ar hugain, er iddo syrthio i'r Normaniaid am flwyddyn. Cafodd ei ddinistrio'n derfynol yn 1199 ar ôl bod ym meddiant Maelgwn ap Rhys ap Gruffudd.

Mae gwaith archaeolegol diweddar ar y safle wedi canfod olion o'r hyn a allai fod yn llys ac amddiffynfa sy'n dyddio o'r Oesoedd Canol Cynnar. Mae'r archaeolegwyr yn awgrymu mai hwn oedd safle un o brif lysoedd brenhinoedd Ceredigion.

Ar ben Craig Ystrad Meurig i'r gogledd o'r pentref ceir bryngaer fechan. Nepell o'r castell ceir Cors Caron. Tua 3 milltir i'r dwyrain, dros y dyffryn, ceir Abaty Ystrad Fflur lle claddwyd y bardd Dafydd ap Gwilym.

Ffynonellau

Afan ab Alun, Cestyll Ceredigion (Gwasg Carreg Gwalch, 1991)