Abaty Ystrad Fflur

Abaty Ystrad Fflur
Math	abaty
Sefydlwyd	1164 ;
Daearyddiaeth
Lleoliad	Ystrad Fflur
Sir	Ystrad Fflur
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	194 metr
Cyfesurynnau	52.2754°N 3.83827°W
Rheolir gan	Cadw
Arddull pensaernïol	pensaernïaeth Sistersaidd
Perchnogaeth	Cadw
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd I, heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Deunydd	calchfaen
Dynodwr Cadw	CD001
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Hen abaty Sistersiaidd yw Abaty Ystrad Fflur (Lladin: Strata Florida). Fe'i lleolir ger Pontrhydfendigaid yng ngogledd Ceredigion.

Erthygl am yr abaty yw hon, am y gymuned gweler Ystrad-Fflur.

Hanes

Roedd y Sistersiaid, neu'r mynaich gwynion, yn gymuned fugeiliol, yn gwarchod defaid a gwartheg ar eu hystadau er mwyn cynnal eu cymuned grefyddol a diwylliannol.

Nid oes sicrwydd ynglŷn ag union ddyddiad sefydlu'r abaty, ond dywedir iddo gael ei sefydlu o gwmpas y flwyddyn 1164, dan nawdd yr Arglwydd Rhys, tywysog Deheubarth. Ffynnai'r sefydliad yn y 12g fel canolfan diwylliant a pheth gyfoeth; yma hefyd y cyfansoddwyd un fersiwn o'r cronicl enwog Brut y Tywysogion. Galwodd Gerallt Gymro a Baldwin, Archesgob Caergaint yn Ystrad Fflur yng ngwanwyn 1188 ar eu taith trwy Gymru. Teithiasant yno o Bont Steffan. Dywed Gerallt eu bod wedi treulio'r nos yn yr abaty ond yn anffodus nid yw'n manylu ar y croeso a gafwyd. Roedd yr abad Seisyllt yn ddigon da i dywys y ddau ar weddill eu ffordd i'r gogledd.^[1]

Rhan o furiau'r abaty.

Dioddefodd yr abaty beth difrod yn ystod rhyfeloedd y 13g; yn arbennig gan ymgyrchoedd Edward I, brenin Lloegr, yn erbyn Llywelyn ap Gruffudd, Tywysog Cymru. Yn fuan wedyn, difrodwyd rhan o'r abaty gan dân a achoswyd gan fellten. Gwanwyd y sefydliad gan y trychinebau hyn, ac yn diweddarach gan y Pla Du, ac mae'n ymddangos nad adferwyd y niferoedd ynddo.

Dywedir i'r bardd Dafydd ap Gwilym gael ei gladdu yma ym 1380 dan ywen hynafol sydd yn parhau i dyfu yno heddiw.

Erbyn y 15g, fe ddioddefodd yr abaty o weithgareddau milwrol y Saeson yng Nghymru, a lleihawyd y gymuned i saith mynach. Diddymwyd yr abaty ym 1539 fel rhan o ymgyrch Diddymu'r Mynachlogydd gan Harri VIII, brenin Lloegr. Gwerthwyd rhai o'r tiroedd amaethyddol, a throsglwyddwyd tir yr abaty i deulu Stedman. Yn y cyfnod hwn, dymchwelwyd rhannau sylweddol o'r adeiladau a defnyddiwyd y cerrig at ddibenion adeiladu eraill.

Yn y 19g, tyfodd diddordeb yn yr adfeilion fel atyniad i deithwyr, yn arbennig dan ddylanwad Stephen Williams, y peiriannydd rheilffyrdd.

Y Groes

Ceir yma hefyd groes eglwysig a gerfiwyd o garreg yn y Canol Oesoedd ac a leolwyd y tu allan i'r wal allanol; cyfeiriad grid SN746657. Mae hi'n 1.5 metr o uchder, .05m o led a thewder o 0.12m.^[2]

Cofrestwyd yr heneb hon gan Cadw gyda rhif SAM: CD060.^[3]

Etifeddiaeth

Llun o'r adfeilion o'r Illustrated London Reading Book, 1851

Mae adfeilion yr abaty wedi ysbrydoli sawl llenor. Y gerdd enwocaf amdano, efallai, yw 'Ystrad Fflur' gan T. Gwynn Jones, a gyhoeddwyd am y tro cyntaf yn 1926 ac ddaeth yn ddarn adrodd cyfarwydd i blant ysgol ledled Cymru. Dyma'r ddau bennill cyntaf:

Mae dail y coed yn Ystrad Fflur

Yn murmur yn yr awel,

A deuddeng Abad dan y gro

Yn huno yno'n dawel.

Ac yno dan yr ywen brudd

Mae Dafydd bêr ei gywydd,

A llawer pennaeth llym ei gledd

Yn ango'r bedd tragywydd.^[4]

Ystrad Fflur oedd testun y Gadair yn Eisteddfod Genedlaethol 1916. Enillwyd y gystadleuaeth gan awdl y bardd John Ellis Williams, oedd yn fyfyriwr i'r prif feirniad John Morris-Jones; ym marn y beirniad arall J. J. Williams awdl arall oedd y gorau yn y gystadleuaeth sef eiddo Hedd Wyn,^[5] fyddai'n mynd ymlaen i ennill y Gadair y flwyddyn olynnol er na fu yntau fyw i fynychu'r seremoni. Cyhoeddwyd awdl Hedd Wyn ar Ystrad Fflur yn y gyfrol o'i farddoniaeth, Cerddi'r Bugail.

Heddiw

Mae adfeilion yr abaty yng ngofal Cadw ac yn agored i'r cyhoedd am dâl yn yr haf ac am ddim yn y gaeaf. Mae'r mynediad oddi ar y ffordd B4343.

Rhan fwyaf trawiadol yr abaty, y rhan sydd wedi goroesi orau, a'r ddelwedd a ddefnyddir yn fwyaf cyffredin ohono, yw'r porth gorllewinol. Mae'n nodedig oherwydd ei saernïaeth gain. Mae hefyd yn bosibl gweld olion seiliau'r abaty cyfan a chael syniad o ddyluniad y cyfan. Mae rhywfaint o'r addurniadaeth a rhai teiliau llawr addurnedig wedi goroesi.

Ceir coetir Coed y Bont, sy'n rhan o rwydwaith Coedwig Genedlaethol i Gymru ac sy'n boblogaidd gyda cherddwyr a rhai sy'n mwynhau golygfeydd gofodol Awyr Dywyll.

Ffynonellau

David M. Robinson & Colin Platt, Strata Florida Abbey, Talley Abbey CADW, 1992 ISBN 1-85760-106-8

Darllen pellach

J. Beverley Smith a W.G Thomas Abaty Ystrad Fflur HMSO, 1977

Cyfeiriadau

↑ Thomas Jones (gol.), Hanes y Daith Trwy Gymru, pennod IV.
↑ "Gwefan Coflein". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-09-16. Cyrchwyd 2010-10-19.
↑ Data Cymru Gyfan, CADW
↑ T. Gwynn Jones, 'Ystrad Fflur', Caniadau (Wrecsam, 1934).
↑ https://www.bbc.co.uk/cymru/canrif/1916.shtml

Dolenni allanol

Safle Cadw Archifwyd 2007-06-12 yn y Peiriant Wayback
'Castlewales'
Casglu'r Tlysau: Llun o'r awyr Archifwyd 2007-03-10 yn y Peiriant Wayback
Casglu'r Tlysau: Teilsen llawr Archifwyd 2007-03-10 yn y Peiriant Wayback

gw • sg • go

Trefi a phentrefi Ceredigion

Trefi
Aberaeron · Aberteifi · Aberystwyth · Ceinewydd · Llanbedr Pont Steffan · Llandysul · Tregaron
Pentrefi
Aberarth · Aber-banc · Aber-ffrwd · Abermagwr · Abermeurig · Aber-porth · Adpar · Alltyblaca · Betws Bledrws · Betws Ifan · Betws Leucu · Bethania · Beulah · Blaenannerch · Blaenpennal · Blaenplwyf · Blaen-porth · Y Borth · Bow Street · Bronant · Bwlch-llan · Capel Bangor · Capel Cynon · Capel Dewi · Capel Seion · Caerwedros · Castellhywel · Cellan · Cilcennin · Ciliau Aeron · Clarach · Cnwch Coch · Comins Coch · Cribyn · Cross Inn (1) · Cross Inn (2) · Cwm-cou · Cwmystwyth · Cwrtnewydd · Dihewyd · Dôl-y-bont · Eglwys Fach · Felinfach · Y Ferwig · Ffair-rhos · Ffostrasol · Ffos-y-ffin · Ffwrnais · Gartheli · Goginan · Y Gors · Gwbert · Henfynyw · Henllan · Horeb · Llanafan · Llanarth · Llanbadarn Fawr · Llandre · Llandyfrïog · Llanddeiniol · Llanddewi Brefi · Llanfair Clydogau · Llanfarian · Llanfihangel y Creuddyn · Llangeitho · Llangoedmor · Llangrannog · Llangwyryfon · Llangybi · Llangynfelyn · Llangynllo · Llanilar · Llanio · Llan-non · Llanrhystud · Llansantffraid · Llanwenog · Llanwnnen · Llechryd · Lledrod · Llundain-fach · Llwyncelyn · Llwyndafydd · Llwyn-y-groes · Morfa · Mwnt · Nanternis · Penbryn · Penparc · Penrhiw-llan · Penrhyn-coch · Penuwch · Pen-y-garn · Plwmp · Pontarfynach · Ponterwyd · Pontgarreg · Pontrhydfendigaid · Pont-rhyd-y-groes · Pontsiân · Post-mawr · Rhydlewis · Rhydowen · Rhydyfelin · Rhydypennau · Salem · Sarnau · Southgate · Swyddffynnon · Talgarreg · Tal-y-bont · Temple Bar · Trefenter · Trefilan · Tremain · Tre-saith · Tre Taliesin · Troed-yr-aur · Ysbyty Ystwyth · Ystradaeron · Ystrad Meurig · Ystumtuen

[1] Thomas Jones (gol.), Hanes y Daith Trwy Gymru, pennod IV.

[2] "Gwefan Coflein". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-09-16. Cyrchwyd 2010-10-19.

[3] Data Cymru Gyfan, CADW

[4] T. Gwynn Jones, 'Ystrad Fflur', Caniadau (Wrecsam, 1934).

[5] ttps://www.bbc.co.uk/cymru/canrif/1916.shtml

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]