Cochwillan
Plasdy Cymreig hynafol sy'n gorwedd yn rhan isaf Dyffryn Ogwen, Gwynedd, yw Cochwillan (amrywiad: Cwchwillan). Fe'i lleolir i'r de o bentref Talybont ym mhlwyf Llanllechid, rhwng Bethesda a Llandygái.
 | |
| Math | neuadd-dy  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Lleoliad | Llanllechid |
| Sir | Llanllechid |
| Gwlad |  Cymru |
| Uwch y môr | 85.8 metr |
| Cyfesurynnau | 53.2035°N 4.0871°W |
 | |
| Statws treftadaeth | adeilad rhestredig Gradd I, Henebion Cenedlaethol Cymru |
| Manylion | |
Enw
golyguDiweddar yw'r ffurf arferol ar yr enw, 'Cochwillan'. 'Cwchwillan' yw'r ffurf hynafol, gyda cwch yn golygu cwch gwenyn, yn ôl pob tebyg. Mae ystyr yr ail elfen, [g]willan, yn ansicr.
Hanes
golyguBu plasdy ar y safle, ar lan ddwyreiniol Afon Ogwen, ers y 15g o leiaf. Credir i'r plasdy cyntaf gael ei adeiladu gan uchelwr lleol a gymerodd ran yn ymgyrch Harri Tudur ac a ymladdodd ar Faes Bosworth (Awst, 1485).[1]
Daeth y plasdy yn gyrchfan i rai o feirdd amlycaf y cyfnod, yn cynnwys Lewys Môn sy'n rhyfeddu ar ei ffenestri gwydr hardd (peth prin iawn yr adeg yna), "A'i godre mewn gwydr a mêl."[2] Ond y bardd mwyaf adnabyddus a gai groeso gan y teulu ar yr aelwyd oedd Guto'r Glyn, yn ei henaint. Un o'r pethau sy'n tynnu ei sylw oedd y ffaith fod glo yn cael ei losgi yno (peth anghyffredin am y cyfnod ac arwydd o foethuswrydd):
- Gwely Aras, goleurym,
- A siambr deg sy'n barod ym.
- Mae yno i ddyn mwyn a ddêl
- Fwrdd a chwpwrdd a chapel,
- A gwych allor Gwchwillan,
- Ac aelwyd teg i gael tân.
- Y mae deuwres i'm diro,
- Ei goed o'r glyn gyda'r glo.[3]
Bu Cochwillan ym meddiant John Williams, Archesgob Efrog, yn nheyrnasiad Siarl I o Loegr.[4]
Ceir Melin Cochwillan ar lan Afon Ogwen gerllaw. Fe'i hadeiladwyd tua 200 mlynedd yn ôl. Pandy oedd hi ar y cychwyn. Yn nes ymlaen cafodd ei haddasu i felino grawn megis ceirch a haidd.