Lewys Môn

Bardd o Ynys Môn a ganai yng ngogledd Cymru ar ddiwedd yr Oesoedd Canol oedd Lewys Môn (fl. 1485 - 1527). Fe'i ystyrir yn un o feirdd gorau ei gyfnod.

Lewys Môn
Ffugenw	Lewys Mon
Ganwyd	15 g
Bu farw	1527
Galwedigaeth	bardd

Bywyd

Brodor o gwmwd Llifon, cantref Aberffraw, oedd y bardd. Ceir tystiolaeth sy'n awgrymu ei fod yn of yn ogystal â bardd proffesiynol. Ni wyddom pryd cafodd ei eni a phrin yw ein gwybodaeth amdano ar wahân i dystiolaeth ei gerddi. Yn ôl rhestr o fannau claddu'r beirdd yn y llawysgrifau ac ewyllys dyddiedig 1527 sydd, mae'n ymddangos, yn ddogfen ddilys, claddwyd Lewys (neu Lodowidus Mon) yn Abaty Glynegwestl yn 1527.

Cerddi

Adfail yw Bodychen heddiw, fu'n gartref rhai o noddwyr y bardd yn yr 16eg ganrif.

Cafodd y bardd yrfa hir. Ceir dros 110 o gerddi y gellir eu derbyn yn hyderus fel gwaith dilys y bardd. Canodd gerddi mawl i nifer o bobl amlwg yng nghymdeithas Gogledd Cymru o amser buddugoliaeth Harri Tudur ar Faes Bosworth yn 1485 ymlaen. Roedd ei brif noddwyr yn cynnwys teulu Griffith o Benrhyn a theuluoedd uchelwrol Presaddfed, Y Chwaen Wen, Bodeon, a Bodychen, ond canodd i noddwyr yn Ne Cymru hefyd, yn enwedig teulu pwerus Stradling.

Un agwedd ar ei ganu yw'r cyfeiriadau aml at ffigurau o'r Mabinogi ynddo. Ceir un o'r ychydig gyfeiriadau at Arianrhod yng ngwaith y beirdd mewn cerdd ganddo i wraig anhysbys a chyfeiriad at Gaer Arianrhod mewn marwnad i Elin Bwclai o Fôn. Yn ôl Lewys, oedd yn hyddysg yn yr hen chwedlau, Arianrhod ac nid Goewin oedd y forwyn a ddaliai draed Math yn ei harffed, sy'n awgrymu fod y bardd yn gyfarwydd â fersiwn amgen o chwedl Math fab Mathonwy sydd ar goll bellach:

Mae 'nghwyn am forwyn yn fwy

no Math Hen fab Mathonwy.

Braich un ddi-wair, brechwen, ddoeth,

fu'i obennydd ef beunoeth:

Arianrhod,—ni bu'r unrhyw—

ni byddai Fath hebddi fyw.

Cyfansoddodd dair marwnad i'r beirdd Tudur Aled, Dafydd ab Edmwnd a Rhys Nanmor. Canodd Dafydd Alaw farwnad i Lewys ei hun.

Llyfryddiaeth

• Eurys I. Rowlands (gol.), Gwaith Lewys Môn (Gwasg Prifysgol Cymru, 1975). Y golygiad safonol o waith y bardd, gyda rhagymadrodd a nodiadau.

Cyfeiriadau

Beirdd yr Uchelwyr

Bedo Hafesb  · Bleddyn Ddu · Cadwaladr Cesail · Casnodyn · Rhisiart Cynwal · Wiliam Cynwal · Dafydd ab Edmwnd · Dafydd Alaw · Dafydd ap Gwilym · Dafydd ap Siencyn · Dafydd Benwyn · Dafydd Ddu o Hiraddug · Dafydd Gorlech · Dafydd Llwyd o Fathafarn · Dafydd Nanmor · Dafydd y Coed · Edward Dafydd · Deio ab Ieuan Du · Lewys Dwnn · Edward Maelor · Edward Sirc · Edward Urien · Einion Offeiriad · Gronw Ddu · Gronw Gyriog · Gruffudd ab Adda ap Dafydd · Gruffudd ab Ieuan ap Llywelyn Fychan · Gruffudd ap Dafydd ap Tudur · Gruffudd ap Llywelyn Lwyd · Gruffudd ap Maredudd ap Dafydd · Gruffudd ap Tudur Goch · Gruffudd Fychan ap Gruffudd ab Ednyfed · Gruffudd Gryg · Gruffudd Hiraethog · Gruffudd Llwyd · Gruffudd Llwyd ap Llywelyn Gaplan · Guto'r Glyn · Gutun Owain · Gwerful Fychan · Gwerful Mechain · Gwilym Ddu o Arfon · Gwilym Tew · Hillyn · Huw Cae Llwyd · Huw Ceiriog · Huw Cornwy · Huw Llŷn · Huw Pennant (I) · Huw Pennant (II) · Hywel ab Einion Lygliw · Hywel ap Mathew · Hywel Cilan · Hywel Ystorm · Ieuan ap Huw Cae Llwyd · Ieuan ap Hywel Swrdwal · Ieuan Brydydd Hir · Ieuan Du'r Bilwg · Ieuan Dyfi · Ieuan Gethin · Ieuan Llwyd ab y Gargam · Ieuan Tew Ieuanc · Iocyn Ddu ab Ithel Grach · Iolo Goch · Iorwerth ab y Cyriog · Iorwerth Beli · Iorwerth Fynglwyd · Ithel Ddu · Lewis ab Edward · Lewys Daron · Lewys Glyn Cothi · Lewys Môn · Lewys Morgannwg · Llywarch Bentwrch · Llywelyn ab y Moel · Llywelyn ap Gwilym Lygliw · Llywelyn Brydydd Hoddnant · Llywelyn Ddu ab y Pastard · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Foelrhon · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Goch · Llywelyn Goch ap Meurig Hen · Llywelyn Goch y Dant · Llywelyn Siôn · Mab Clochyddyn · Madog Benfras · Maredudd ap Rhys · Meurig ab Iorwerth · Morus Dwyfech · Owain Gwynedd · Owain Waed Da · Prydydd Breuan · Tomos Prys · Gruffudd Phylip · Phylip Siôn Phylip · Rhisiart Phylip · Rhys Cain · Rhys Nanmor · Siôn Phylip · Siôn Tudur · Raff ap Robert · Robert ab Ifan · Robin Ddu ap Siencyn · Rhisierdyn · Rhisiart ap Rhys · Rhys ap Dafydd ab Einion · Rhys ap Dafydd Llwyd · Rhys ap Tudur · Rhys Brydydd · Rhys Goch Eryri · Sefnyn · Simwnt Fychan · Siôn ap Hywel ap Llywelyn Fychan · Siôn ap Hywel Gwyn · Siôn Brwynog · Siôn Cent · Siôn Ceri · Sypyn Cyfeiliog · Trahaearn Brydydd Mawr · Tudur Aled · Tudur ap Gwyn Hagr · Tudur Ddall · Wiliam Llŷn · Y Mab Cryg · Y Proll · Yr Ustus Llwyd