Crythor Du
Cerddor Cymreig canoloesol oedd y Crythor Du. Ceir sawl chwedl werin amdano ac mae'n amhosibl gwybod erbyn heddiw a fu rhyw "Grythor Du" yn clera yng Nghymru yn y gorffennol neu beidio.
| Crythor Du | |
|---|---|
| Ganwyd | Gwynedd  |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | cerddor |
Gelwir un o'r chwedlau amdano 'Y Crythor Du a'r Bleiddiaid'. Un noson loergan yr oedd y Crythor Du yn cyfeirio ei gamau tuag adref a'i grwth ar ei gefn ac yn sydyn cafodd ei amgylchynu gan yrr o fleiddiaid. I'w cadw draw dechreuodd chwarae ei grwth â'i holl egni gyda'r bwriad o'u dychryn. Llwyddodd i'w hatal am ychydig ond yn fuan roeddynt yn barod i ruthro iddo. Pan welodd hynny, dechreuodd chwarae alawon melus seinber. Llonyddodd hyn y bleiddiaid rheibus ond doedd gwiw i'r Crythor roi'r gorau i'w chwarae a bu wrthi trwy'r nos yn ei ofn a'r bleiddiaid yn gwrando'n astud. Tua'r wawr daeth grŵp o ddynion heibio a ffodd y bleiddiaid.[1]
Yn ôl chwedl arall, roedd y Crythor Du yn un o'r cerddorion crwydr a arferai fynd ar deithiau clera gyda'i was i'w ddilyn. Dywedir i'r ddau farw o oerfel anghyffredin yn Eryri un gaeaf pan ar daith glera i Feddgelert. Cofnoda'r hynafiaethydd Edward Lhuyd fod beddau'r Crythor a'i was yn adnabyddus yn ei gyfnod ef ar lan Llyn Dinas yn Nant Gwynant.[2]
Mae'n bosibl mai'r Crythor Du hwn a gofir yn enw 'Ogof y Crythor Du', ger Cricieth. Dywedir fod crythor, pibydd a chornor wedi'u denu i'r ogof gan sain miwsig bersain. Nis gwelwyd byth wedyn, ond clywid alawon y cerddorion yn dod o'r ogof. Dyma 'Ffarwél Ned Puw' neu 'Ffarwél Dic y Pibydd'.[3]
Ceir hen gainc i'r delyn a elwir 'Erddigan y Crythor Du'. Ceir cainc arall o'r enw 'Cainc y Crythor Du Bach' hefyd.[4]