Mae llên gwerin Cymru yn enw cyfleus am y corff amrywiol o chwedlau, traddodiadau, coelion ac arferion poblogaidd sy'n rhan bwysig o etifeddiaeth ddiwylliannol y wlad. Mae Cymru yn un o'r gwledydd Celtaidd a cheir elfennau yn ei llên gwerin sy'n gyffredin i'r gwledydd hynny. Ceir yn ogystal nifer o elfennau a elwir yn 'fotifau llên gwerin rhyngwladol' ac sydd i'w gweld mewn sawl diwylliant arall. Yn ogystal wrth gwrs mae digon o nodweddion cynhenid Gymreig yn y gwaddol diwylliannol a elwir heddiw yn 'llên gwerin Cymru' (mae'r cysyniad o 'lên gwerin', a'r enw ei hun, yn rhywbeth cymharol newydd).
Ceir sawl enghraifft o draddodiadau llên gwerin gan Nennius yn ei lyfr Historia Brittonum, a ysgrifennwyd tua dechrau'r 9g. Mae motifau llên gwerin yn britho rhyddiaith Cymraeg Canol a cheir sawl cyfeiriad yng ngwaith y beirdd yn ogystal, e.e. mewn rhai o'r cerddi yn Llyfr Taliesin ac yng ngwaith Beirdd yr Uchelwyr.
Dim ond yn gymharol ddiweddar yr aethpwyd ati i gasglu a chyhoeddi chwedlau gwerin Cymru. Yn Saesneg cafwyd cyfrolau fel The Cambrian Popular Antiquities gan Peter Roberts (1815). Un o'r llyfrau cyntaf yn y Gymraeg yw Ystên Sioned (1882), ond cyn hynny cafwyd nifer o erthyglau yn y cylchgronau Cymraeg. Sefydlwyd Y Genhinen i hyrwyddo astudiaethau llên gwerin a diogelu traddodiadau Cymru.
Bodau goruwchnaturiol
Golygu
Gwrachod Cymru
Golygu
Cymeriadau eraill
Golygu
Llyfryddiaeth ddethol
Golygu
- J. Ceredig Davies, Folk-lore of West and Mid-Wales (1911)
- D. Silvan Evans (gol.), Ystên Sioned (1882)
- Hugh Evans : Y Tylwyth Teg (Lerpwl 1935; sawl argraffiad ar ôl hynny)
- Glasynys : Straeon Glasynys, gol. Saunders Lewis (Clwb Llyfrau Cymreig, 1943). Gyda rhagymadrodd defnyddiol.
- Evan Isaac, Coelion Cymru (Clwb Llyfrau Cymreig, 1938)
- E. Wyn James a Tecwyn Vaughan Jones (gol.), Gwerin Gwlad: Ysgrifau ar Ddiwylliant Gwerin Cymru, Cyfrol 1 (Gwasg Carreg Gwalch, 2008)
- John Jones (Myrddin Fardd), Llên Gwerin Sir Gaernarfon (Caernarfon, 1908). Casgliad arloesol.
- T. Gwynn Jones, Welsh Folklore and Folk-custom (Caergrawnt, 1930 ; adargraffiad diwygiedig, 1979). Arolwg cynhwysfawr ac awdurdodol.
- Trefor M. Owen, Welsh Folk Customs (Caerdydd, 1959)
- William Rowland, Straeon y Cymry (Gwasg Aberystwyth, 1962)
- William Rowlands, Chwedlau Gwerin Cymru (Rhydychen, 1923)
Gweler hefyd
Golygu