Cyfansoddiad Bendery

Cyfansoddiad ysgrifenedig cyntaf y Cosaciaid Wcreinaidd oedd Cyfansoddiad Bendery neu Gyfansoddiad Pylyp Orlyk—yn llawn Cytundebau a Chyfreithiau Hawliau a Rhydd-didau Llu Zaporizhzhia (Wcreineg: Договори і Постановлення Прав і вольностей Війська Запорозького Dohovory i Postanovlennya Prav i volʹnostey Viysʹka Zaporozʹkoho; Lladin: Acta et Constitutiones Legum Libertatumque Exercitus Zaporoviensis)—a arwyddwyd ar 5 Ebrill [16 Ebrill yn yr Hen Ddull] 1710 wrth ethol Pylyp Orlyk yn Hetman Llu Zaporizhzhia gan gynhadledd yn Bendery, Tywysogaeth Moldafia.

Cyfansoddiad Bendery
Enghraifft o'r canlynolcyfansoddiad Edit this on Wikidata
AwdurPylyp Orlyk Edit this on Wikidata
IaithLladin, Hen Rwtheneg Edit this on Wikidata
Dechrau/Sefydlu1710 Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Yn sgil buddugoliaeth Tsaraeth Rwsia ym Mrwydr Poltava (1709), yr ymladdfa fwyaf a phwysicaf yn Rhyfel Mawr y Gogledd, ffoes yr Hetman Ivan Mazepa a Siarl XII, brenin Sweden, â'u lluoedd i Foldafia, dan dra-arglwyddiaeth yr Ymerodraeth Otomanaidd. Yn Bendery bu farw Mazepa ddeufis yn ddiweddarach, a galwyd cynhadledd Gosacaidd, dan warchodaeth Siarl XII, i ethol hetman alltud newydd yng Nglan Dde Wcráin, tra'r oedd yr Hetmanaeth yng Nglan Chwith Wcráin dan benarglwyddiaeth Rwsia.

Lluniwyd y ddogfen, yn yr ieithoedd Lladin a Rwtheneg (Wcreineg), gan Orlyk, Kryhorii Hertsyk, Andrii Voinarovsky, a Kost Hordiienko. Mae'r cyfansoddiad yn seiliedig ar gytundeb rhwng yr hetman, y swyddogion milwrol, a Llu Zaporizhzhia fel cyfangorff. Mae'n cynnwys rhagarweiniad—a gyflwyna grynodeb o hanes yr Wcreiniaid a Llu Zaporizhzhia, gan honni taw'r Cosaciaid oedd sefydlwyr Rws Kiefaidd—ac 16 o baragraffau. Cadarnhawyd etholiad yr Hetman Orlyk gan y Brenin Siarl XII, a chydnabuwyd yn warantwr ar gyfer Wcráin annibynnol. Yn ôl y cyfansoddiad, yr Eglwys Uniongred Ddwyreiniol oedd crefydd y wladwriaeth, a'r eglwys honno dan reolaeth Archesgobaeth Caergystennin, nid Moscfa; cydnabuwyd y ffin â'r Gymanwlad Bwylaidd–Lithwanaidd fel y'i disgrifir yng Nghytundeb Zboriv (1649); a chadarnhawyd y byddai Llu Zaporizhzhia yn adennill Trakhtemyriv, Kodak, a thiroedd cyfagos ac yn chwalu caer y Rwsiaid yn yr hen sich.[1]

Amlinellir llywodraeth arfaethedig Llu Zaporizhzhia fel a ganlyn: byddai'r hetman yn penderfynu ar faterion gwladol o bwys ar y cyd â'r staff milwrol, y cyrnoliaid, a chynghorwyr cyffredinol o bob un gatrawd; byddai'r Cyngor Milwrol Cyffredinol yn cyfarfod ym mhreswylfa'r hetman teirgwaith y flwyddyn (y Nadolig, y Pasg, a Gŵyl Eiriolaeth y Theotokos); ac arolygir materion barnwrol pwysig gan y Llys Milwrol Cyffredinol. Bu Cyfansoddiad Bendery mewn grym yng Nglan Dde Wcráin hyd at 1714.[1]

Cyfeiriadau golygu

  1. 1.0 1.1 Ivan Katchanovski, Zenon E. Kohut, Bohdan Y. Nebesio, a Myroslav Yurkevich, Historical Dictionary of Ukraine (Lanham, Maryland: The Scarecrow Press, 2013), tt. 42–3.