Cyflenwad dŵr Cymru
Mae cyflenwad dŵr Cymru yn cael ei reoli gan Cyfoeth Naturiol Cymru ers 2013. Llywodraeth Cymru sy'n penderfynu ar bolisi dŵr tra bod y Senedd yn dal y pwerau deddfwriaethol dros ddŵr.
Cyfrifoldeb
golyguCyfoeth Naturiol Cymru
golygu
Ar y 1 Ebrill 2013, cymerodd Cyfoeth Naturiol Cymru gyfrifoldebau Cyngor Cefn Gwlad Cymru, Asiantaeth yr Amgylchedd Cymru a Chomisiwn Coedwigaeth Cymru.[1][2] Ers 2013, mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn datgan ei fod wedi sefydlu gallu annibynnol ac wedi datblygu ei systemau ei hun sy’n briodol i Gymru.[3] Cyfoeth Naturiol Cymru bellach sy'n rheoli adnoddau dŵr yng Nghymru. [4]
Mae ansawdd dŵr, adnoddau dŵr a rheoli afonydd yn gyfrifoldeb Cyfoeth Naturiol Cymru. Mae materion sy'n ymwneud â'r diwydiant dŵr yn gyffredinol wedi'u datganoli i'r Senedd. Fodd bynnag, mae hyn yn amodol ar y cymalau cadw yn Atodlen 7A i Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 (DLlC 2006).[5]
Llywodraeth Cymru
golyguLlywodraeth Cymru sy’n gyfrifol am y polisi strategol ar gyfer dŵr yng Nghymru. Mae hyn yn cynnwys cwmnïau dŵr sy'n gyfan gwbl neu'n bennaf yng Nghymru sef Dŵr Cymru a Hafren Dyfrdwy, Ofwat, Cyfoeth Naturiol Cymru, yr Arolygiaeth Dŵr Yfed ac awdurdodau lleol.[6]
Mae gan Weinidogion Cymru swyddogaethau mewn perthynas ag unrhyw ymgymerwr y mae ei ardal yn gyfan gwbl neu’n bennaf yng Nghymru.”[7]
Mae Llywodraeth Cymru wedi penderfynu peidio â mynd ar drywydd dadreoleiddio’r diwydiant dŵr, ac eithrio defnyddwyr diwydiannol mawr sy’n yfed dros 50 miliwn litr o ddŵr yn flynyddol. [8]
Datganoli
golyguDatganolodd Deddf Llywodraeth Cymru 2006 (DLlC 2006) bwerau polisi dŵr lluosog i Gynulliad Cymru ar y pryd. Roedd y pwerau hyn yn cynnwys cyflenwad dŵr, rheoli adnoddau dŵr gan gynnwys cronfeydd dŵr, ansawdd dŵr, cynrychiolaeth defnyddwyr, rheoli perygl llifogydd ac amddiffyn yr arfordir.[9]
Newidiwyd Deddf Llywodraeth Cymru 2006 gan Ddeddf Cymru 2017 sy’n cynnwys datganoli pwerau dŵr a charthffosiaeth fel yr argymhellwyd gan Gomisiwn Silk.[9]
Cafodd pwerau ymyrryd ysgrifennydd gwladol Cymru dros faterion dŵr trawsffiniol eu diddymu a’u disodli gan y protocol dŵr yn 2018.[9]
Cyflenwad
golyguDŵr Cymru Welsh Water yw’r cwmni dŵr a charthffosiaeth sy’n cyflenwi’r rhan fwyaf o Gymru a hefyd yn cyflenwi rhai ardaloedd ar y ffin â Lloegr. Mae Dŵr Cymru yn cyflenwi dros dair miliwn o bobl. Ers 2001, mae Dŵr Cymru wedi bod yn eiddo i Glas Cymru, sef cwmni un pwrpas sy’n rheoli ac yn ariannu Dŵr Cymru fel “cwmni cyfyngedig trwy warant”. Nid oes ganddo unrhyw gyfranddalwyr, ac mae gwargedion ariannol yn cael eu hail-fuddsoddi yn y cwmni.[10]
Cafodd yr ardaloedd o Gymru a wasanaethwyd yn flaenorol gan gwmnïau Severn Trent a Dee Valley yng ngogledd ddwyrain Cymru eu huno ar ôl i Dee Valley Water gael ei brynu gan Severn Trent am £84 miliwn yn 2017. Disodlodd Hafren Dyfrdwy (sy’n eiddo i Severn Trent) yr ardaloedd hyn yn 2018 ac mae’n cyd-fynd â ffin genedlaethol Cymru, gan wasanaethu 115,000 o bobl yng Nghymru.[11]
Allgludo i Loegr
golyguGellir allgludo hyd at 243 biliwn litr o ddŵr o Gymru i Loegr bob blwyddyn. Mae dŵr o Gwm Elan yn cael ei allgludo i Birmingham, tra bod dŵr o Lyn Efyrnwy yn cael ei allgludo i Swydd Gaer a Lerpwl. Mae gan Dŵr Cymru drwydded i roi 133 biliwn litr yn flynyddol o gronfeydd dŵr Cwm Elan i gwsmeriaid Severn Trent. Mae United Utilities yn gallu cymryd hyd at 252 miliwn o litrau bob dydd o Lyn Efyrnwy ym Mhowys (sy’n eiddo i Severn Trent) a 50 miliwn litr bob dydd o Afon Dyfrdwy.[12]
Yn 2022, dywedodd John Armitt nad oedd cwmnïau dŵr Lloegr eisiau adeiladu cronfeydd dŵr newydd a all fod yn amhoblogaidd gyda chymunedau. Ychwanegodd fod Severn Trent (Hafren Dyfrdwy) a Thames Water yn trafod allforio dŵr o Gymru i dde Lloegr, gan gynnwys dŵr o Lyn Efyrnwy sy'n cael ei allforio trwy bibellau neu gamlas i fasn y Tafwys.[13]
Ym mis Chwefror 2023, cyhoeddodd Cyngor Sir Powys gynlluniau i drethu allforion dŵr i Loegr.[14] Yn 2023, dywedodd Cyngor Powys ei fod wedi ysgrifennu at Lywodraeth Cymru a llywodraeth y DU am ganiatâd i godi treth ar allforion dŵr i Loegr. Dywedodd Jane Dodds, arweinydd Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, ei bod hi "yn hollol y tu ôl" i gynlluniau cynnig y cyngor, gan ychwanegu eu bod yn "gam i'r cyfeiriad cywir".[15]
Ym mis Mawrth 2023, dywedwyd bod United Utilities, Severn Trent Water a Thames Water yn cynllunio piblinell newydd ar gyfer allforio hyd at 155 miliwn litr o ddŵr y dydd o Lyn Efyrnwy ym Mhowys i dde ddwyrain Lloegr.[16]
Gwerth
golyguYn 2022, dywedodd yr Athro Roger Falconer o Brifysgol Caerdydd y dylai Lloegr "dalu am y dŵr", gyda'r refeniw yn cael ei fuddsoddi yn ôl mewn cymunedau lleol yng Nghymru. Ychwanegodd, "Byddem yn cyflenwi'n uniongyrchol o dan amodau sychder i dde ddwyrain Lloegr a byddwn yn gweld hwn fel olew Cymru ar gyfer y dyfodol o ran refeniw."[17]
Mae cyn-ddarlithydd ym Mhrifysgol Abertawe, John Ball wedi awgrymu bod allgludion dŵr Cymru i Loegr werth tua £2bn yn flynyddol. Amcangyfrifwyd hefyd y gallai ffi echdynnu isel o 0.1c y litr gynhyrchu £400 miliwn i Gymru.[18]
Cyfeiriadau
golygu- ↑ "Welsh Government | Natural Resources Wales". 2014-05-31. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 May 2014. Cyrchwyd 2023-02-08.
- ↑ "Natural Resources Wales / Our roles and responsibilities". naturalresources.wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-02-08.
- ↑ "Managing today's natural resources for tomorrow's generations" (PDF).
- ↑ "Natural Resources Wales / Water management". naturalresources.wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-02-04.
- ↑ "Water - what is devolved? | Law Wales". law.gov.wales. Cyrchwyd 2023-02-03.
- ↑ "The Water Industry in Wales" (PDF). 2018.
- ↑ "Water | Law Wales". law.gov.wales. Cyrchwyd 2023-03-26.
- ↑ "Is the Welsh water market deregulated?". AquaSwitch (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-02-08. Cyrchwyd 2023-02-08.
- ↑ 9.0 9.1 9.2 "Y Diwydiant Dŵr yng Ngymru" (PDF). t. 4.
- ↑ "The Water Industry in Wales" (PDF). t. 7.
- ↑ "The Water Industry in Wales" (PDF). t. 7.
- ↑ "UK heatwave: How much water does Wales pump to England?". BBC News (yn Saesneg). 2018-07-28. Cyrchwyd 2023-03-09.
- ↑ "'Work already begun' to transfer water from Wales to drought-hit England says National Infrastructure boss". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-08-19. Cyrchwyd 2023-03-09.
- ↑ "Powys council plan to tax firms for rainwater sparks row". BBC News (yn Saesneg). 2023-02-21. Cyrchwyd 2023-02-23.
- ↑ "Powys council plan to tax firms for rainwater sparks row". BBC News (yn Saesneg). 2023-02-21. Cyrchwyd 2023-03-09.
- ↑ Forgrave, Andrew (2023-03-05). "Huge pipeline plan to take water from Wales to London nears critical decision". North Wales Live (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-03-09.
- ↑ "Ystyried dŵr glaw yn 'olew Cymru' yn sgil newid hinsawdd". newyddion.s4c.cymru. Cyrchwyd 2023-03-09.
- ↑ Forgrave, Andrew (2023-03-05). "Huge pipeline plan to take water from Wales to London nears critical decision". North Wales Live (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-10.