Y ffurf ar y Dadeni Dysg a ddigwyddodd yng ngwledydd Ewrop i ogledd mynyddoedd yr Alpau, yn enwedig yr Almaen, Ffrainc, y Gwledydd Isel, Lloegr, a Gwlad Pwyl, oedd Dadeni'r Gogledd. Cychwynnodd y Dadeni yn yr Eidal yn y 14g, ac ymledodd i Sbaen a Phortiwgal cyn iddo ddechrau dylanwadu ar ddiwylliant Gogledd Ewrop yn niwedd y 15g. Yn ogystal â mabwysiadu syniadau ac arddulliau o gelf, pensaernïaeth, llenyddiaeth, cerddoriaeth, ac ysgolheictod Eidalaidd, bu gwledydd Gogledd Ewrop yn datblygu mudiadau cenedlaethol a rhanbarthol eu hunain a chanddynt wahanol nodweddion a ffasiynau.

Dadeni'r Gogledd
Allorlun Gent (1432) gan Jan a Hubert van Eyck, Cadeirlan Sant Bavo, Gent, Fflandrys (Gwlad Belg heddiw).
Enghraifft o'r canlynolsymudiad celf, arddull pensaernïol, arddull, mudiad diwylliannol Edit this on Wikidata
Rhan oy Dadeni Dysg Edit this on Wikidata
LleoliadGogledd Ewrop Edit this on Wikidata

Yn Ffrainc, cyflwynodd y Brenin Ffransis I (t. 1515–47) arddulliau a themâu celf y Dadeni i'w deyrnas drwy brynu celfyddydweithiau o'r Eidal, comisiynu paentiadau gwreiddiol gan arlunwyr Eidalaidd, gan gynnwys Leonardo da Vinci, ac adeiladu palasau crand drudfawr. Yn y Gwledydd Isel, cynyddodd cysylltiadau diwylliannol â'r Eidal ar y cyd â thwf masnachol mewn dinasoedd porthladdoedd megis Brugge ac Antwerp. Er i artistiaid yng Ngogledd Ewrop dynnu yn fwyfwy ar fodelau'r Eidalwyr wrth i'r 15g a'r 16g fynd rhagddi, parhaodd dylanwadau'r Gothig Diweddar yn nodweddiadol o gelf, a phensaernïaeth yn enwedig, nes dyfodiad yr oes Faróc.[1]

Hwyluswyd ymledu ysbryd yr oes ar draws Ffrainc, y Gwledydd Isel, a'r Ymerodraeth Lân Rufeinig, ac yna i wledydd Llychlyn ac ynys Prydain yn ail hanner yr 16g, gan y prifysgolion a'r wasg argraffu, a ddyfeisiwyd ym 1450 gan Johannes Gutenberg. Dylanwadwyd yn fawr ar lenorion ac ysgolheigion fel Rabelais, Pierre de Ronsard, a Desiderius Erasmus gan fodel y dyneiddwyr Eidalaidd ac roeddent yn rhan o'r un mudiad deallusol. Yn ystod y Dadeni Seisnig, a chyd-ddigwyddodd ag oes Elisabeth, blodeuai rhai o'r dramodwyr gwychaf yn hanes llenyddiaeth Saesneg, megis William Shakespeare a Christopher Marlowe. Daethpwyd â'r Dadeni i Wlad Pwyl yn uniongyrchol o'r Eidal gan arlunwyr o Fflorens a'r Gwledydd Isel.

Mewn rhai ardaloedd roedd Dadeni'r Gogledd yn wahanol i Dadeni'r Eidal gan iddo ganoli grym gwleidyddol. Tra yr oedd dinas-wladwriaethau annibynnol yn dominyddu'r Eidal a'r Almaen, dechreuodd y rhan fwyaf o wledydd Ewrop ddatblygu yn genedl-wladwriaethau neu hyd yn oed undebau amlwladol. Roedd gan Ddadeni'r Gogledd gysylltiad agos hefyd â'r Diwygiad Protestannaidd a'r gyfres hir o wrthdaro rhwng gwahanol grwpiau Protestannaidd a'r Eglwys Gatholig, a'r effeithiau parhaol a gafodd y cyfnod hwn ar gymdeithas a diwylliant Ewrop.

Cyfeiriadau

golygu
  1. Janson, H.W.; Anthony F. Janson (1997). History of Art (arg. 5th, rev.). New York: Harry N. Abrams, Inc. ISBN 0-8109-3442-6.