Daniel Huws

Mae Daniel Huws (ganwyd Mehefin 1932) yn arbennigwr ar lawysgrifau Cymraeg. Caiff ei gydnabod fel prif awdurdod y genedl ar lawysgrifau Cymraeg a Chymreig gan wella'n sylweddol ar waith John Gwenogvryn Evans.

Daniel Huws
Ganwyd	1932  Llundain
Man preswyl	Penrhyn-coch
Dinasyddiaeth	Cymru
Alma mater	Peterhouse, Caergrawnt
Galwedigaeth	llenor
Mam	Edrica Huws
Gwobr/au	Derek Allen Prize, Cymrawd Cymdeithas Ddysgedig Cymru

Bywyd cynnar ac addysg

Magwyd Huws yn Llundain a Môn, a mynychodd ysgol yn Llangefni cyn astudio Archaeoleg ac Anthropoleg yn Peterhouse, Caergrawnt. Fel myfyriwr, daeth Huws yn ffrind agos i Ted Hughes, ac mae ei gofiant Memories of Ted Hughes 1952–1963 yn croniclo ei brofiadau o'r bardd yn ifanc, ei gylch cymdeithasol yng Nghaergrawnt, datblygiad ei berthynas â Sylvia Plath, a'u bywyd hwyrach yn Llundain.

Gwaith

Fe'i benodwyd i staff Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn 1961. Fe’i dyrchafwyd yn Geidwad Llawysgrifau a Chofysgrifau y Llyfrgell yn 1981, ac ymddeolodd yn 1992. Mae hefyd yn aelod o'r Academi Gymreig.

Mae'n nodedig am ei astudiaethau o lawysgrifau unigol, a'r rhain, ynghyd â phortreadau o gasglwyr o bwys yn y Dadeni, a gynhwysir yn ei waith Medieval Welsh Manuscripts, a gydnabyddir bellach fel testun academaidd allweddol y darn hwn o hanes a diwylliant ysgrifenedig Cymru. O 2015 ymlaen, mae ei waith yn canolbwyntio ar hanes llawysgrifau Cymraeg yn parhau hyd at 1800.

Mae ei waith hefyd wedi cynnwys prosiectau eraill ar Gymru, gan gynnwys Beirdd y Tywysogion, Beirdd yr Uchelwyr, Testynau Rhyddiaith o Lawysgrifau, a The Poems of Dafydd ap Gwilym. Mae wedi ysgrifennu ar gerddoriaeth Gymraeg, yn ogystal â chyhoeddi tair cyfrol o farddoniaeth gyda Secker a Warburg a Faber and Faber. Yn gyfaill prifysgol ac yn gydymaith i Ted Hughes, mae wedi ysgrifennu cofiant o'r bardd.

Yn 2022, wythnos cyn ei ben-blwydd yn 90 oed, cyhoeddodd A Repertory of Welsh Manuscrips and Scribes, c.800-c.1800, a ddisgrifir fel y "cyhoeddiad pwysicaf ar lawysgrifau Cymraeg a Chymreig ers canrif a mwy". Mae’r tair cyfrol yn edrych ar lawysgrifau sy’n cael eu diogelu yn y Llyfrgell Genedlaethol, Prifysgol Bangor, y Llyfrgell Brydeinig, a Llyfrgell Bodleian, Rhydychen, yn ogystal â llawysgrifau sy’n cael eu cadw tu hwnt i wledydd Prydain mewn llefydd fel prifysgolion Yale a Harvard.

Ymgyrchodd Huws a'i wraig yn aflwyddiannus i atal cau'r eglwys Gatholig yng nghanol Aberystwyth. Roedd ei chwaer yn gweithio fel arlunydd ym Mharis.

Anrhydeddau

Dyfarnwyd Gwobr Derek Allen iddo gan yr Academi Brydeinig yn 2006. Yn 2012, derbyniodd radd M.A. er anrhydedd ac yn 2017, derbyniodd radd D.Litt., y ddau gan Brifysgol Cymru.

Cyhoeddiadau

Gweithiau academaidd

• Huws, Daniel (1986). "The texts: ii. The manuscripts". In Charles-Edwards, T. M.; Owen, Morfydd E.; Walters, D. B. (gol.). Lawyers and Laymen: studies in the history of law. Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru.
• Peniarth 28: darluniau o Lyfr Cyfraith Hywel Dda / Illustrations from a Welsh lawbook, Aberystwyth: Llyfrgell Genedlaethol Cymru, 1988.
• Llyfr Aneirin: a facsimile, Aberystwyth: Llyfrgell Genedlaethol Cymru, 1989.
• "Llyffr Gwyn Rhydderch". Cambridge Medieval Celtic Studies 21: 1–37. 1991.
• Cardiff MSS: Summary Catalogue of the Manuscripts, Aberystwyth: Llyfrgell Genedlaethol Cymru, 1994.
• Five Ancient Books of Wales, H. M. Chadwick Memorial Lectures 6, Cambridge: Department of Anglo-Saxon, Norse and Celtic, University of Cambridge, 1995.
• Medieval Welsh Manuscripts, Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 2000.
• Huws, Daniel (2000). "Descriptions of the Welsh manuscripts". In Charles-Edwards, T. M.; Owen, Morfydd E.; Russell, Paul (gol.). The Welsh King and his Court. Cardiff: Gwasg Prifysgol Cymru. tt. 415–24.
• Edrica Huws Patchworks / Clytweithiau Edrica Huws (co-editor) (Manaman, 2007)
• "From song to script in medieval Wales". Quaestio Insularis 9: 1–16. 2008.
• Huws, Daniel (2011). "The Neath Abbey Breviate of Domesday". In Griffiths, Ralph A.; Schofield, Phillipp R. (gol.). Wales and the Welsh in the Middle Ages: essays presented to J. Beverley Smith. Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru. tt. 46–55. ISBN 9780708324462.
• A Repertory of Welsh Manuscrips and Scribes, c.800-c.1800, Aberystwyth: Llyfrgell Genedlaethol Cymru a Chanolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru, 2022. ISBN 978-1-86225-121-2

Barddoniaeth

• Noth, Secker, 1972.
• The Quarry, Faber, 1999.

Cofiannau

• Memories of Ted Hughes, 1952–63, Five Leaves, 2010.
• Jones, Tegwyn; Fryde, Edmund Boleslaw, gol. (1994). Ysgrifau a cherddi cyflwynedig i Daniel Huws / Essays and poems presented to Daniel Huws. Aberystwyth: National Library of Wales.