Llangefni

tref ar Ynys Môn

Tref a chymuned yng nghanol Ynys Môn ydy Llangefni.[1][2] Mae wedi bod yn dref farchnad bwysig i'r ynys. Llangefni yw tref sirol Môn a lleolir pencadlys Cyngor Sir Ynys Môn yma. Mae Caerdydd 211.6 km i ffwrdd o Llangefni ac mae Llundain yn 344.7 km. O'i tharddle ger Llyn Cefni rhed Afon Cefni trwy'r dref, sy'n cymryd ei enw o'r afon. Y ddinas agosaf ydy Bangor sy'n 11.7 km i ffwrdd.

Llangefni
Mathtref sirol Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirCymuned Llangefni Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Cyfesurynnau53.256°N 4.314°W Edit this on Wikidata
Cod OSSH4675 Edit this on Wikidata
Cod postLL77 Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
AS/au CymruRhun ap Iorwerth (Plaid Cymru)
AS/au y DULlinos Medi (Plaid Cymru)
Map
Statws treftadaethHenebion Cenedlaethol Cymru Edit this on Wikidata
Manylion

Y prif dref fasnachol ac amaethyddol yn Ynys Môn ydy Llangefni. Cafodd marchnad gyntaf y dref ei chynnal yn 1785 ac mae'n dal i gael ei chynnal bob dydd Iau a dydd Sadwrn. Ers talwm roedd Llangefni yn gartref i farchnad wartheg fwyaf yr ynys. Bellach mae yna ystâd ddiwydiannol gymharol fawr, sy'n cynnwys ffatri brosesu cyw iâr fawr, y gweithrediad diwydiannol sengl mwyaf yn y dref, yn ogystal â nifer o fusnesau bach eraill.

Yn y dref ceir Oriel Môn, gydag amgueddfa sy'n olrhain hanes yr ynys ac oriel i ddangos gwaith yr arlunydd bywyd gwyllt Charles Tunnicliffe.

Yng Nghyfrifiad 2021 roedd gan cymuned Llangefni boblogaeth o 5,499.[3] Mae 83.8% o'r boblogaeth honno'n rhugl yn y Gymraeg gyda'r canran uchaf yn yr oedran 10-14 mlwydd gyda 95.2% yn medru'r Gymraeg.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru)[4] ac yn Senedd y DU gan Llinos Medi (Plaid Cymru).[5]

Stryd y Bont, tua 1875

Yn yr Oesoedd Canol bu'n rhan o gwmwd Menai, cantref Aberffraw.

Mae eglwys y plwyf, Eglwys Cyngar Sant,yn sefyll mewn coed yn y Dingle. Un o enwau'r dref yn y gorffennol oedd 'Llangyngar',hen enw'r eglwys.

Yng nghanol y dref mae cloc, talwyd gan gyfeillion a pherthnasau yr lefftenant George Pritchard-Rayner, un o dirffeddianwyr mawr Ynys Môn a drigai yn Nhre Ysagwen.[6] Mae'r cloc wedi wneud o garreg clach o Dreath Bychan ger Marian-Glas ar arfodir dwyreiniol Ynys Mon. Adeiladwyd yn y bynyddoedd 1902/03. Cyn hynny yn yr 1880au adeiladwyd neuadd y dref o'r un deunydd a'r cloc ac agorwyd ar Fawrth y 10fed,1884.

Ymladdwyd Rhyfel Eingl-Boer rhwng Prydain a gweriniaethau Boer. Fe ddaru Lefftenant George Pritchard-Rayner ymladd yno a farwodd yn Ysbyty Bloemfontein yn 1900.[7]

Addysg

golygu

Prif ysgol y cylch yw Ysgol Gyfun Llangefni. Ar safle yng ngorllewin y dref.

Ceir campws lleol Coleg Menai yn y dref. Mae ysgolion cynradd yn Llangefniyn cynnwys Ysgol Corn Hir ag Ysgol y Graig. Hefyd, ysgol ar gyfer plant anabaleddau or enw Ysgol y Bont.

Chwaraeon

golygu

Mae Clwb Pêl-droed Llangefni yn chwarae yng Nghynghrair Undebol y Gogledd.

Ceir Clwb Rygbi Llangefni hefyd.

Enwogion

golygu

Eisteddfod Genedlaethol

golygu

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yn Llangefni ym 1957 a 1983. Am wybodaeth bellach gweler:

Cyfrifiad 2011

golygu

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[8][9][10]

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Llangefni (pob oed) (5,116)
  
100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Llangefni) (3,942)
  
80.7%
:Y ganran drwy Gymru
  
19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Llangefni) (4242)
  
82.9%
:Y ganran drwy Gymru
  
73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Llangefni) (840)
  
38.3%
:Y ganran drwy Gymru
  
67.1%

Gweler hefyd

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. "Enwau Lleoedd Safonol Cymru", Comisiynydd y Gymraeg; adalwyd 12 Chwefror 2023
  2. British Place Names; adalwyd 29 Mawrth 2023
  3. City Population; adalwyd 29 Mawrth 2023
  4. Gwefan Senedd Cymru
  5. Gwefan Senedd y DU
  6. Hughes, Geraint (2019). Secret Anglesey. Great Britain: Amberley Publishing. t. 65. ISBN 978-1-4456-9203-6.
  7. Hughes, Geraint (2019). Secret Anglesey. Great Britain: Amberley Publishing. t. 65. ISBN 978-1-4456-9203-6.
  8. "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
  9. Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
  10. Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.