Wicipedia

Dhyāna mewn Bwdhaeth

Yn nhestunau hynaf Bwdhaeth, dhyāna (Sansgrit) neu jhāna (Pāḷi) yw'r broses o hyfforddi'r meddwl, i gyflwr o fyfyrdod. Mae hyn yn arwain at "gyflwr o gwastadrwydd meddwl ac ymwybyddiaeth (upekkhā - sati - parisuddhi)."[1] Mae'n bosib mai Dhyāna oedd arfer craidd Bwdhaeth cyn-sectyddol, mewn cyfuniad â sawl arfer cysylltiedig sydd gyda'i gilydd yn arwain at ymwybyddiaeth ofalgar a datgysylltiad perffaith.[2][3][4]

Dhyāna mewn Bwdhaeth
Bwdha mewn Dhyana, sydd yn y cyd-destun hwn yn golygu: Y cam hyfforddi myfyriol ar y llwybr i Samadhi.
Enghraifft o'r canlynolcysyniad crefyddol Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Yn y Theravāda mae dhyāna yn cyfateb i "ganolbwyntio'r meddwl" sef cyflwr o amsugno un pwynt lle ceir ymwybyddiaeth lai o'r amgylchoedd. Yn y mudiad Vipassana cyfoes sy'n seiliedig ar Theravāda, mae'r cyflwr meddwl amsugnol hwn yn cael ei ystyried yn ddiangen a hyd yn oed ddim yn fuddiol ar gyfer cam cyntaf y deffroad, y mae'n rhaid ei gyrraedd trwy ymwybyddiaeth ofalgar y corff a vipassanā (mewnwelediad i amherffeithrwydd). Ers yr 1980au, mae ysgolheigion ac ymarferwyr wedi dechrau cwestiynu'r swyddi hyn, gan ddadlau dros ddealltwriaeth a dull mwy cynhwysfawr ac integredig, yn seiliedig ar y disgrifiadau hynaf o dhyāna yn y sutras.[5][6][7][8]

Yn nhraddodiadau Bwdhaidd Chán a Zen (y mae eu henwau, yn eu tro, ynganiadau Tsieineaidd a Siapaneaidd o'r gair dhyāna) dyma garreg glo eu crefydd. Mae wedi'i sefydlu ar dechnegau myfyrdod Sarvastivāda a drosglwyddwyd ers y ganrif 1af.

Etymoleg golygu

Mae'r gair Dhyāna, i'w gael mewn Pali, sef jhana, sydd o wreiddyn Proto-Indo-Ewropeaidd: *√dheie-, "i weld, i edrych," "i ddangos."[9][10] Datblygodd hwn i fod yn wraidd Sansgrit √dhī ac n. dhī,[10] sydd yn haen gynharaf testun y Veda ac sy'n cyfeirio at "weledigaeth ddychmygus" ac yn gysylltiedig â'r dduwies Saraswati â phwerau gwybodaeth, doethineb a huodledd barddonol.[11][12] Datblygodd y term hwn yn yr amrywiad √dhyā, "i fyfyrio, myfyrio, meddwl",[10][13] ac mae dhyāna yn deillio ohono.[11]

Y jhānas golygu

Mae canon Pāḷi'n disgrifio pedair talaith flaengar o jhāna o'r enw rūpa jhāna ("ffurf jhāna"),[note 1] a phedwar cyrhaeddiad myfyriol ychwanegol o'r enw arūpa ("heb ffurf").

Arferion rhagflaenu golygu

 
Cerflun o'r Bwdha yn dhyāna, Amaravati, India

Rhagflaenir myfyrdod a myfyrio gan sawl practis, o fewn yr ymarferiad o dhyāna.[2][4] Fel y disgrifir yn Llwybr Wythplyg Teg, mae'r olygfa dde yn arwain at adael bywyd y cartref a dod yn fynach crwydrol. Mae Sīla (moesoldeb) yn cynnwys y rheolau ar gyfer ymddygiad cywir.[14] Mae ymdrech 'dde' ac ymwybyddiaeth ofalgar yn tawelu'r corff-meddwl, gan ryddhau cyflyrau afiach a phatrymau arferol o ddydd i ddydd, ac yn annog datblygu cyflyrau iachus ac ymatebion sydd ddim yn otomatig.[7] Trwy ddilyn y camau a'r arferion cronnus hyn, daw'r meddwl bron yn naturiol i stad sy'n berffaith ar gyfer ymarfer dhyāna.[2][7][note 2] Mae ymarfer dhyāna yn atgyfnerthu datblygiad y cyflwr iachus, gan arwain at upekkhā (equanimity) ac ymwybyddiaeth ofalgar.[7][8]

Cysyniadau cysylltiedig yng nghrefyddau Indiaidd golygu

Mae Dhyana yn ymarfer hynafol pwysig a grybwyllir yn llenyddiaeth Vedig a Hindŵaeth ôl-Vedig, yn ogystal â thestunau cynnar Jainiaeth.[15][16][17] Dylanwadodd Dhyana ar yr arferion hyn yn ogystal â dylanwadu arnynt, ac ar ddatblygiad diweddarach.[15]

Tebygrwydd i ioga Ashtanga Patanjali golygu

Mae tebygrwydd i'r pedwerydd i'r wythfed cam o Ioga Ashtanga Patanjali, fel y soniwyd yn ei waith clasurol, Swtrâu Ioga Patanjali, a luniwyd tua 400 OC trwy, gymryd deunyddiau am ioga o draddodiadau hŷn.[18][19][20]

Ymhlith agweddau bahiranga (allanol) Patanjali o ioga mae: yama, niyama, asana, pranayama, a'r ioga antaranga (mewnol). Ar ôl gwireddu'r cam pratyahara, mae'r iogi (yr ymarferydd) yn gallu ymgysylltu'n effeithiol ag ymarfer y Samyama. Ar gam pratyahara, mae ymwybyddiaeth yr unigolyn yn cael ei fewnoli er mwyn i'r teimladau o'r synhwyrau (blas, cyffwrdd, gweld, clywed ac arogli) gyrraedd eu priod lle yn yr ymennydd ac mae'n mynd â'r ymarferydd i'r cam nesaf o ioga, sef Dharana (canolbwyntio), Dhyana (myfyrdod), a Samadhi (amsugno cyfriniol), sef nod yr holl ymarferion iogig.

Nodiadau golygu

  1. ↑ Though rūpa Mai also refer to the body. Arbel (2017) refers to the jhana as psycho-somatic experiences.
  2. ↑ Polak refers to Vetter, who noted that in the suttas right effort leads to a calm state of mind. When this calm and self-restraint had been reached, the Buddha is described as sitting down and attaining the first jhana, in an almost natural way.[7]

Llyfryddiaeth golygu

  • Ajahn Brahm (2006) (yn en), Mindfulness, Bliss, and Beyond: A Meditator's Handbook, Wisdom Publications
  • Ajahn Brahm (2007) (yn en), Simply This Moment
  • Arbel, Keren (2017) (yn en), Early Buddhist Meditation: The Four Jhanas as the Actualization of Insight, Routledge, doi:10.4324/9781315676043, ISBN 9781317383994, https://www.taylorfrancis.com/books/9781317383994
  • Blyth, R. H. (1966), Zen and Zen Classics, Volume 4, Tokyo: Hokuseido Press
  • Bronkhorst, Johannes (1993) (yn en), The Two Traditions Of Meditation In Ancient India, Motilal Banarsidass Publ.
  • Bucknell, Robert S. (1993), "Reinterpreting the Jhanas" (yn en), Journal of the International Association of Buddhist Studies 16 (2)
  • Cousins, L. S. (1996), "The origins of insight meditation", in Skorupski, T. (yn en), The Buddhist Forum IV, seminar papers 1994–1996 (pp. 35–58), Llundain, UK: School of Oriental and African Studies, http://www.ahandfulofleaves.org/documents/The%20Origin%20of%20Insight%20Meditation_Cousins_TBF_1994-96.pdf, adalwyd 2021-12-30
  • Dumoulin, Heinrich (2005) (yn en), Zen Buddhism: A History. Volume 1: India and China, World Wisdom Books, ISBN 978-0-941532-89-1
  • Feuerstein, George (1978) (yn en), Handboek voor Yoga (Dutch translation; English title "Textbook of Yoga"), Ankh-Hermes
  • Fischer-Schreiber, Ingrid; Ehrhard, Franz-Karl; Diener, Michael S. (2008), Lexicon Boeddhisme. Wijsbegeerte, religie, psychologie, mystiek, cultuur en literatuur, Asoka (Iseldireg)
  • Fox, Martin Stuart (1989), "Jhana and Buddhist Scholasticism" (yn en), Journal of the International Association of Buddhist Studies 12 (2)
  • Gethin, Rupert (1992) (yn en), The Buddhist Path to Awakening, OneWorld Publications
  • Gethin, Rupert (2004), "On the Practice of Buddhist Meditation According to the Pali Nikayas and Exegetical Sources" (yn en), Buddhismus in Geschichte und Gegenwart 9: 201–21
  • Gombrich, Richard F. (1997) (yn en), How Buddhism Began, Munshiram Manoharlal
  • Gregory, Peter N. (1991) (yn en), Sudden and Gradual. Approaches to Enlightenment in Chinese Thought, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private Limited
  • Kalupahana, David J. (1992) (yn en), The Principles of Buddhist Psychology, Delhi: ri Satguru Publications
  • Kalupahana, David J. (1994) (yn en), A history of Buddhist philosophy, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private Limited
  • King, Richard (1995) (yn en), Early Advaita Vedānta and Buddhism: The Mahāyāna Context of the Gauḍapādīya-kārikā, SUNY Press
  • King, Winston L. (1992) (yn en), Theravada Meditation. The Buddhist Transformation of Yoga, Delhi: Motilal Banarsidass
  • Lachs, Stuart (2006) (yn en), The Zen Master in America: Dressing the Donkey with Bells and Scarves, http://www.thezensite.com/ZenEssays/CriticalZen/Zen_Master_in_America.html
  • Loori, John Daido (2006) (yn en), Sitting with Koans: Essential Writings on Zen Koan Introspection, Wisdom Publications, ISBN 0-86171-369-9
  • Matsumoto, Shirõ (1997) (1997) (yn en), The Meaning of "Zen". In Jamie Hubbard (ed.), Pruning the Bodhi Tree: The Storm Over Critical Buddhism, Honolulu: University of Hawaiʻi Press, pp. 242–250, ISBN 082481908X, http://www.thezensite.com/ZenEssays/Miscellaneous/the_meaning_of_zen.pdf
  • Nanamoli, Bhikkhu (trans.) (1995), The Middle Length Discourses of the Buddha: A New Translation of the Majjhima Nikaya, Wisdom Publications, ISBN 0-86171-072-X
  • Polak, Grzegorz (2011), Reexamining Jhana: Towards a Critical Reconstruction of Early Buddhist Soteriology, UMCS
  • Quli, Natalie (2008), "Multiple Buddhist Modernisms: Jhana in Convert Theravada", Pacific World 10: 225–249, http://www.leighb.com/Jhana_in_Theravada_Quli.pdf
  • Rose, Kenneth (2016), Yoga, Meditation, and Mysticism: Contemplative Universals and Meditative Landmarks, Bloomsbury
  • Samuel, Geoffrey (2008). The Origins of Yoga and Tantra: Indic Religions to the Thirteenth Century. Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-47021-6.
  • Schmithausen, Lambert (1981), On some Aspects of Descriptions or Theories of 'Liberating Insight' and 'Enlightenment' in Early Buddhism". In: Studien zum Jainismus und Buddhismus (Gedenkschrift für Ludwig Alsdorf), hrsg. von Klaus Bruhn und Albrecht Wezler, Wiesbaden 1981, 199–250
  • Shankman, Richard (2008), The Experience of Samadhi: An In-depth Exploration of Buddhist Meditation, Shambhala
  • Tola, Fernando; Dragonetti, Carmen; Prithipaul, K. Dad (1987), The Yogasūtras of Patañjali on concentration of mind, Motilal Banarsidass
  • Vetter, Tilmann (1988), The Ideas and Meditative Practices of Early Buddhism, BRILL
  • Williams, Paul (2000) (yn en), Buddhist Thought. A complete introduction to the Indian tradition, Routledge
  • Wujastyk, Dominik (2011) (yn en), The Path to Liberation through Yogic Mindfulness in Early Ayurveda. Yn: David Gordon White (ed.), "Yoga in practice", Princeton University Press
  • Wynne, Alexander (2007) (yn en), The Origin of Buddhist Meditation, Routledge
  • Zhu, Rui (2005), "Distinguishing Sōtō and Rinzai Zen: Manas and the Mental Mechanics of Meditation" (yn en), East and West 55 (3): 426–446, http://enlight.lib.ntu.edu.tw/FULLTEXT/JR-PHIL/phil125729.pdf, adalwyd 2021-12-30
Hanesyddol
  • Analayo (2017), Early Buddhist Meditation Studies (defence of traditional Theravada position)
  • Bronkhorst, Johannes (1993) (yn en), The Two Traditions Of Meditation In Ancient India, Motilal Banarsidass Publ.
  • Bucknell, Robert S. (1993), "Reinterpreting the Jhanas" (yn en), Journal of the International Association of Buddhist Studies 16 (2)
  • Polak (2011), Reexamining Jhana
  • Stuart-Fox, Martin (1989), "Jhana and Buddhist Scholasticism" (yn en), Journal of the International Association of Buddhist Studies 12 (2)
  • Wynne, Alexander (2007) (yn en), The Origin of Buddhist Meditation, Routledge
Ailasesu jhana yn Theravada

Cyfeiriadau golygu

  1. ↑ Vetter 1988, t. 5.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 Vetter 1988.
  3. ↑ Bronkhorst 1993.
  4. ↑ 4.0 4.1 Gethin 1992.
  5. ↑ Rose 2016, t. 60.
  6. ↑ Shankman 2008.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 Polak 2011.
  8. ↑ 8.0 8.1 Arbel 2017.
  9. ↑ Online Etymology Dictionary, Zen (n.)
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 Jayarava, Nāmapada: a guide to names in the Triratna Buddhist Order
  11. ↑ 11.0 11.1 William Mahony (1997), The Artful Universe: An Introduction to the Vedic Religious Imagination, State University of New York Press, ISBN 978-0791435809, pages 171-177, 222
  12. ↑ Jan Gonda (1963), The Vision of Vedic Poets, Walter de Gruyter, ISBN 978-3110153156, pages 289-301
  13. ↑ George Feuerstein, Yoga and Meditation (Dhyana)
  14. ↑ Analayo, Early Buddhist Meditation Studies, p.69-70, 80
  15. ↑ 15.0 15.1 Johannes Bronkhorst (1993). The Two Traditions of Meditation in Ancient India. Motilal Banarsidass. tt. 45–49, 68–70, 78–81, 96–98, 112–119. ISBN 978-81-208-1114-0.
  16. ↑ Constance Jones; James D. Ryan (2006). Encyclopedia of Hinduism. Infobase. tt. 283–284. ISBN 978-0-8160-7564-5.
  17. ↑ James G. Lochtefeld, Ph.D. (2001). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism, Volume 1. The Rosen Publishing Group, Inc. t. 196. ISBN 978-0-8239-3179-8.
  18. ↑ Wujastyk 2011, t. 33.
  19. ↑ Feuerstein 1978, t. 108.
  20. ↑ Tola, Dragonetti & Prithipaul 1987, t. x.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Dhyāna_mewn_Bwdhaeth&oldid=11714714"