Empiriaeth

Damcaniaeth athronyddol sy'n dibynnu ar brofiad fel ffynhonnell gwybodeth yw empiriaeth neu weithiau profiadaeth. Modd o resymu a posteriori yw'r dull empiraidd sy'n dibynnu ar dystiolaeth a gaffaelir drwy arsylwi ac arbrofi. Cafodd yr athrawiaeth epistemolegol hon ei datblygu gan athronwyr o wledydd Prydain ac Iwerddon yn bennaf, gan gynnwys Locke, Berkeley a Hume, yn adwaith i'r rhesymolwyr a honodd fodolaeth gwybodaeth a priori. I'r mwyafrif o empiryddion, mae profiad yn cynnwys ystyriaeth fewnol a meddyliau yn ogystal â phrofiad y synhwyrau. Mae empiriaeth yn gwadu bodolaeth syniadau greddfol, ac yn mynnu bod pob syniad yn tarddu o brofiad ac felly mae ein holl wybodaeth o'r byd yn ddealltwriaeth sydd wedi ei chyffredinoli o achosion neilltuol ein bywydau.

Yn ôl damcaniaeth empiraidd ystyr, mae ystyron i eiriau dim ond i'r graddau maent yn cyfleu cysyniadau. Ymdrecha'r empiryddion i osod gwybodaeth a posteriori yn sail i'r holl gysyniadau yr ydym yn eu deall. Yn ôl damcaniaeth empiraidd gwybodaeth, neu ddamcaniaeth cyfiawnhâd, dibynna credoau ar brofiad i'w cyfiawnháu. Gall y berthynas rhwng y ddau safbwynt hwn fod yn gymhleth: mae nifer o empiryddion yn cydnabod rhagosodiadau a priori (megis gwirioneddau mathemategol a rhesymegol) ond yn gwadu cysyniadau a priori; dim ond ychydig o athronwyr sy'n derbyn cysyniadau a priori ond sy'n gwadu rhagosodiadau a priori. John Stuart Mill oedd yr athronydd cyntaf i drin hyd yn oed deddfau mathemateg yn ganlyniad i gyffrediniadau ein profiad.

Mae empiriaeth yn amau dibynadwyedd awdurdod, sythwelediad, dyfaliad a'r dychymyg, a rhesymu o natur haniaethol, damcaniaethol, a systemig.

Gweler hefyd

• Dull gwyddonol
• Positifiaeth resymegol
• Pragmatiaeth