Epa

Epaod Hominoidea
Tsimpansî
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Animalia
Ffylwm:	Chordata
Dosbarth:	Mammalia
Urdd:	Primates
Is-urdd:	Haplorrhini
Uwchdeulu:	Hominoidea Gray, 1825
Teiprywogaeth
Homo sapiens Linnaeus, 1758
Teulu
† Proconsulidae † Afropithecidae Hylobatidae Hominidae

Primat mawr lled-unionsyth o'r Hen Fyd sydd â breichiau hirion a brest lydan ond sydd heb gynffon na bochgoden yw'r epa (enw Lladin: Hominoidea). Mae ei symudiad rhydd yn wahanol iawn i lawer brimatiaid eraill, yn enwedig yng nghymal yr ysgwydd. Ceir dwy gainc o'r uwchdeulu Hominoidea: y gibon, neu'r 'epa lleiaf'; a'r hominid, sef yr 'epa mawr'. Mae'n anifail gwaed cynnes gyda ffwr ar ei groen. Yr epa mwyaf yw'r gorila cyffredin.

Llinach esblygiad gyda'r is-deulu Homininae wedi'i amlygu. Uwch y blwch melyn, mae'r uwchdeulu hwn: Hominoidea. Oddi tano gwelir y ddau lwyth Hominini a Gorillini. Rhanwyd gydag amser i ddau genws: Homo a Pan. Nid yw'r islwythi wedi'u nodi ar y diagram.

• Uwchdeulu Hominoidea
  • Teulu Hylobatidae: gibwniaid
    • Genws Hylobates
      • Gibwn Lar, H. lar
      • Gibwn Llawddu, H. agilis
      • Gibwn Borneaidd Müller, H. muelleri
      • Gibwn Arian, H. moloch
      • Gibwn Pileated, H. pileatus
      • Gibwn Kloss, H. klossii
    • Genws Hoolock
      • Gibwn Hoolock Gorllewinol, H. hoolock
      • Gibwn Hoolock Dwyreiniol, H. leuconedys
    • Genws Symphalangus
      • Siamang, S. syndactylus
    • Genws Nomascus
      • Gibwn Copog Du, N. concolor
      • Gibwn Copog Du Dwyreiniol, N. nasutus
      • Gibwn Hainan, N. hainanus
      • Gibwn Bochwyn Deheuol N. siki
      • Gibwn Bochwyn Copog, N. leucogenys
      • Gibwn Bochfelyn, N. gabriellae
  • Teulu Hominidae: epaod mawr
    • Genws Pongo: orangutan
      • Orangutan Borneo, P. pygmaeus
      • Orangutan Sumatra, P. abelii
    • Genws Gorilla: gorila
      • Gorila Gorllewinol, G. gorilla
      • Gorila Dwyreiniol, G. beringei
    • Genws Homo: bodau dynol
      • Bod dynol, H. sapiens
    • Genws Pan: chimpanzees
      • Tsimpansî Cyffredin, P. troglodytes
      • Bonobo, P. paniscus
      • Epa Bil, newydd ei ddarganfod